Ravijnjaar: overweeg gemengde financiering

Er komen zware bezuinigingen aan. Nu worden internationale samenwerking, onderwijs, onderzoek en cultuur getroffen. Maar deze zijn slechts het begin. Wat als de defensie-uitgaven drastisch omhoog moeten? Of zorg, sport en sociale voorzieningen onder druk komen te staan?

Wellicht zijn we vergeten dat tot ver in de twintigste eeuw tal van voorzieningen uit meerdere inkomstenbronnen werden gefinancierd. Die voorzieningen hadden een zogenaamd 'gemengd financieringsmodel'. De overheid betaalde meestal het leeuwendeel, maar daarnaast leverden contributies, aandelen, obligaties, maar ook fondsenwerving (giften, schenkingen en nalatenschappen) een serieuze bijdrage. Onder andere welzijnsinstellingen, culturele instellingen en de publieke omroep werden op deze wijze gefinancierd, evenals bijvoorbeeld de sportfondsenbaden.

Er is alle reden om een gemengd financieringsmodel te heroverwegen. Niet om melancholisch terug te grijpen naar vervlogen tijden, maar om de goede, positieve elementen ervan te hergebruiken. Het sluit aan bij de groeiende behoefte aan eigenaarschap en burgerbetrokkenheid. Dat is een serieuze kracht van de Nederlandse samenleving. Derhalve: overheid, gemeenten, u staat er niet alleen voor.

Bedoeld of onbedoeld heeft de rijksoverheid, in casu het ministerie van OCW in  het recente verleden beleid ontwikkeld waarin dit model al werd gepropageerd.  De drastische bezuinigingen in de cultuursector vormden de aanleiding tot de Geefwet, die met extra fiscale prikkels particulieren en bedrijven uitnodigde bij te dragen aan cultuur. Naast verminderde overheidsfinanciering werden culturele instellingen gestimuleerd de eigen inkomsten te vergroten. Ten eerste via de markt. Dit zogenaamde 'cultureel ondernemerschap' heeft er bijvoorbeeld ook toe geleid dat musea nu via media aandacht vragen voor belangwekkende exposities en zijn de musea-winkels en horeca-faciliteiten fors uitgebreid. Maar ook het uitbreiden van het maatschappelijk draagvlak werd gestimuleerd  middels het programma 'Wijzer werven' waarin het vak en de principes van fondsenwerving konden worden aangeleerd. Dit heeft onder meer het oprichten van steun- en vriendenstichtingen sterk bevorderd.  

Als dit gemengd financieringsmodel verder wordt ingevoerd, kan dat alleen – zo leert het verleden – onder een aantal condities. Mocht het tot gezamenlijke financiële inspanningen leiden dan dient het 'substitutie-monster' – wat de overheid niet meer financiert zal wel door het maatschappelijk initiatief worden overgenomen – te worden bedwongen. Dat kan door goede afspraken te maken en contracten te sluiten. Maar de bal ligt ook bij de non-profit instellingen. Dit moeten hun organisatiecultuur – en structuur, kortom hun interne organisatie, weer leren zich in te stellen op gemengde financiering.

Theo Schuyt is hoogleraar Filantropie aan de VU