‘EU-gelden moeten lokaal landen’

De Europese Unie staat voor grote opgaven, van oorlog aan de oostgrens tot de groene en digitale transitie. Tegelijkertijd moet zij haar economische concurrentiekracht versterken. Het Meerjarig Financieel Kader (MFK), de Europese meerjarenbegroting, speelt hierin een sleutelrol. Gemeenten waarschuwen echter: de grote uitdagingen raken direct het lokaal bestuur, maar hun positie binnen het MFK staat onder druk. Lokale overheden zijn niet alleen uitvoerders van EU-beleid – ze zijn mede vormgevers en cruciaal voor het realiseren van de Europese ambities.

Gemeenten implementeren naar schatting 70 procent van het Europese beleid en vervullen een spilfunctie bij het realiseren van klimaatdoelen, innovatie en sociaal beleid. ‘Alle grote maatschappelijke transities landen lokaal,’ stelt de VNG in een gemeentelijke visie op het Meerjarig Financieel Kader 2028-2034, de langetermijnbegroting van de Europese Unie. Zonder lokaal maatwerk en betrokkenheid zijn de Europese doelen moeilijk haalbaar, meent de VNG.

Effectieve inzet EU-middelen begint lokaal

Europese middelen fungeren als katalysator voor innovatie en versterking van regionale ecosystemen. Volgens gemeenten zijn EU-programma’s die in partnerschap op decentraal niveau worden uitgevoerd, vaak effectiever dan centraal aangestuurde programma’s. ‘De overheadkosten zijn lager, de projecten sluiten beter aan op lokale behoeften en de resultaten zijn beter zichtbaar voor inwoners en bedrijven.’

Tegelijkertijd waarschuwen gemeenten voor een trend waarbij nieuwe fondsen zonder lokale inbreng worden opgezet. Dit belemmert de effectiviteit en de impact van het beleid. De Europese Commissie zet steeds sterker in op prestatiegerichte financiering (performance-based), maar volgens gemeenten sluit dit niet altijd aan bij de lokale realiteit. Ze pleiten voor meer flexibiliteit in uitvoering en verantwoording, zeker bij onvoorziene omstandigheden zoals economische schommelingen.

Ook willen gemeenten niet verantwoordelijk worden gehouden voor nationale beleidsdoelen waar zij geen invloed op hebben. Wanneer Nederland bijvoorbeeld EU-verplichtingen rond water of belastinghervormingen niet nakomt, mogen decentrale overheden daar niet de rekening voor gepresenteerd krijgen.

Gemeenten willen maatwerk en partnerschap

Voor de toekomst van het MFK formuleren gemeenten zes randvoorwaarden. Centraal staat het belang van versterkt partnerschap bij het ontwerp en de uitvoering van programma’s. Daarnaast vragen zij om eenvoudiger en effectiever EU-budgetbeheer, met behoud van lange termijn investeringen, ook bij crises. Specifieke aandacht gaat uit naar grensregio’s en het platteland. Hier zijn extra middelen en betere afstemming nodig om regionale ontwikkeling en grensoverschrijdende samenwerking te stimuleren.

Tot slot wijzen gemeenten op het belang van lokale toegang tot toekomstige innovatie- en concurrentiekrachtfondsen, zoals het voorgestelde EU Competitiveness Fund. Lokale innovaties, zeker van MKB’s en regionale kennisinstellingen, zijn volgens hen essentieel voor de strategische autonomie van Europa.