Ede moet 20 à 30 miljoen bezuinigen, ‘eigenlijk kan het helemaal niet’

De kaasschaaf werkt niet nu gemeenten drastisch moeten bezuinigen. Ede koos voor een doordacht traject, waarbij een extern bureau, ambtenaren en het college samenwerken om een sluitende begroting voor 2026 te krijgen.

Schrijnend

‘Ik vind de korting op het gemeentefonds ontzettend oneerlijk, omdat wij dit niet hebben veroorzaakt’, zegt Bram van der Beek (CU), wethouder van onder andere financiën, jeugdzorg en wonen in Ede. Hij vertelt over de lastige gesprekken die hij voert met ambtenaren en inwoners. ‘Mensen zeggen terecht tegen mij: dit kan helemaal niet. We hebben méér jongerenwerk nodig, méér woningen voor starters. Dan krijg ik schrijnende verhalen te horen en moet ik vertellen dat er juist minder geld beschikbaar is. Niet omdat wij wanbeleid hebben gevoerd, maar vanwege Haagse politieke onwil.’ 

Beïnvloedbare ruimte

Door de lagere uitkering uit het gemeentefonds en tekorten in het sociaal domein moet de gemeente Ede 20 tot 30 miljoen euro bezuinigen op een begroting van 450 miljoen. Op het eerste gezicht lijkt dat mee te vallen, maar in de praktijk is het een enorme opgave. Voor gemeenten is het deel van de begroting waar ze zelf invloed op hebben klein. Samen met adviesbureau Berenschot bracht Ede in kaart welk deel van de gemeentelijke begroting opgaat aan wettelijke taken en verplichtingen en hoeveel beïnvloedbare ruimte er dan nog overblijft. Dat blijkt 75 miljoen euro te zijn. ‘Dan is een bezuiniging van 20 tot 30 miljoen euro fors’, concludeert Paula Snippe, programmamanager van het ombuigtraject.

Inhoudelijke keuzes

Ede kiest ervoor om niet te bezuinigen volgens de kaasschaafmethode: overal een onsje minder. Van der Beek: ‘Onze insteek is dat we met sommige dingen gaan stoppen en dat we andere dingen juist overeind houden.’ Vincent Janssen, als senior adviseur bij Berenschot betrokken bij de bezuinigingsoperatie in Ede en andere gemeenten, zegt: ‘Bij de kaasschaafmethode leert de ervaring dat de kosten na een paar jaar weer op het oude niveau zijn, zonder dat er inhoudelijke keuzes zijn gemaakt. Dan blijven de verwachtingen van de raad en de inwoners hetzelfde, terwijl de budgetten zijn teruggeschroefd.’

Cultuur en sport

De gemeente ging grondig te werk. ‘Wij wilden een onafhankelijke externe partij die uitzoekt waar de beïnvloedbaarheid van de begroting zit en we wilden een transparant proces’, zegt Snippe. Berenschot analyseerde de gemeentelijke begroting. Welke taken voert de gemeente uit en waar zit de ruimte om inhoudelijke keuzes te maken? Aan welke contracten is de gemeente gebonden? De ambtelijke organisatie ging aan de slag met de uitkomsten van het rapport, waarbij niet alleen werd gekeken naar de 75 miljoen euro die beïnvloedbaar is, maar ook naar de wettelijke taken die de gemeente uitvoert. Snippe: ‘Zit daar ruimte? Voeren we dat uit op het niveau van een zesje of een negen, want ook daar kun je accenten leggen’. Daarom gebruikt ze de omschrijving ‘meer beïnvloedbaar’ of ‘minder beïnvloedbaar’.

‘Dat doet meer recht aan de werkelijkheid. Als je alleen kijkt naar de zaken die volgens Berenschot goed beïnvloedbaar zijn, kom je al snel terecht bij cultuur en sport, omdat daarvoor weinig regelgeving is. Maar dat zijn juist de onderwerpen die een gemeente leuk maken.’

Pijnlijk

Nu is het aan het college om keuzes te maken. Momenteel ligt er een memo met honderden ‘zoekrichtingen’, zoals de wethouder het noemt, variërend van het stoppen met de bouw van een zwembad tot het schrappen van de bijdrage aan de lokale omroep of het afschalen van het natuurherstel van agrarische gebieden. Bij elk voorstel staat wat het in euro’s oplevert. De komende maanden maakt het college een ombuigingsvoorstel, dat aan de gemeenteraad wordt voorgelegd. Eind juni staat de oordeelsvorming op de raadsagenda en medio juli hakt de raad de knoop door. Volgens Van der Beek ontkomt de gemeente niet aan ‘pijnlijke bezuinigingen’. ‘Op de bibliotheek, het jongerenwerk, het onderhoudsniveau van de openbare ruimte. Eigenlijk kan het helemaal niet.’

Preventie

Janssen merkt in de praktijk dat gemeenten verschillend omgaan met de bezuinigingen. ‘Enerzijds zijn er gemeenten zoals Ede, die voor een doordacht traject kiezen, en anderzijds gemeenten die het een beetje op zijn beloop laten en het probleem oplossen als het op hun bord ligt.’ Wat wethouder Van der Beek betreft heeft een doordacht traject de voorkeur, met een looptijd van bijna een vol jaar. ‘We hebben alles inzichtelijk gemaakt en gekeken waar de mate van sturing zit. Zo’n proces moet je niet te snel doorlopen. En straks is het de uitdaging om goed te blijven monitoren en sturen. Komt eruit wat we willen?’

De besluitvorming in het college moet nog plaatsvinden, maar Van der Beek geeft aan dat hij wil voorkomen dat er preventieve voorzieningen sneuvelen die zich pas op de lange termijn uitbetalen. ‘Als je bezuinigt op jongerenwerk of lichte jeugdhulp zie je de eerste jaren een positief effect op de begroting, maar krijg je straks misschien te maken met verergerde problematiek.’ Ook snijdt hij  liever niet in vrijwilligersorganisaties. ‘Het kost je jaren zoiets weer op te bouwen.’  

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week.