Bezuinigen lost geldprobleem niet op

Financieel reageren op de financiële crisis verlicht die financiële problemen niet. Universitair docent Tom Overmans onderzocht de bezuinigingsmaatregelen van Nederlandse gemeenten en vergeleek deze met Duitse en Engelse gemeenten. Hoe stimuleerden zij innovatie in tijden van begrotingsstress?

Onderliggende oorzaken vergeten

‘Gemeenten hebben de afgelopen jaren heel veel bezuinigingsmaatregelen genomen om tegemoet te komen aan die begrotingsstress', concludeert Overmans in zijn proefschrift, 'maar mijn onderzoek laat zien dat zij te veel op het financiële gericht zijn en vergeten om de onderliggende oorzaken van de problemen aan te pakken’.

Oude routines

‘Er komt altijd wel een nieuwe financiële crisis met nieuwe bezuinigingen. Op basis van dit onderzoek kom ik tot de conclusie dat als je op dezelfde manier blijft werken als voorheen – als je dezelfde routines houdt voor het opstellen van de begroting en eventuele bezuinigingen – je de financiële veerkracht van je organisatie niet structureel vergroot.’

Uitleggen aan familie

Hij vouwt een papier van A3-formaat uit met een uitgebreid boomdiagram. ‘Ik heb een mindmap gemaakt zodat ik aan m’n familie kan uitleggen wat ik doe.’ In het midden staat ‘Vernieuwend omgaan met begrotingsstress’ en dat vertakt in elke richting. De vertakking rechtsonder geeft antwoord op de vraag: welke capaciteit heeft een organisatie om vernieuwend te bezuinigen? Om te zorgen dat er financiële ruimte wordt gecreëerd en dat de mindset van mensen verandert?

Drie manieren

In het onderzoek onderscheidt Overmans drie manieren om te komen tot vernieuwende maatregelen: gemeenten moeten kunnen afwijken van de standaard denkrichtingen (en dus het financiële ontstijgen); ze moeten innovatieve ideeën zodanig neerzetten dat de raad een beeld krijgt van het besparingspotentieel en dat het mensen in de organisatie stimuleert om ermee aan de slag te gaan; en ze moeten kunnen waarmaken wat ze zeggen.

Bezuinigingsmoe

Een manier om de organisatie te stimuleren met innovatie aan de slag te gaan, is door meer niet-financiële mensen te betrekken bij het zoeken naar een oplossing. ‘Je weet dat als je financiële mensen vraagt om een oplossing dat je allemaal financiële plannen krijgt.’ Pure bezuinigingen dus, terwijl het Overmans duidelijk was dat mensen in sommige gemeenten ‘bezuinigingsmoe’ waren. Het betrekken van niet-financiële mensen kan zorgen voor een andere inkleding van de bezuinigingsopgave. ‘Op plekken waar de opgave anders werd ingekleed, waar het lukte om mensen anders naar hun werk te laten kijken – met minder budget als randvoorwaarde – zag je dat sommige mensen zelfs meer plezier kregen in hun werk.

Blinde vlek

‘Ik zeg niet dat financiële bezuinigingen helemaal niet hoeven, maar de niet-financiële dingen zijn nu echt een blinde vlek. Het veranderen van onderliggende patronen, het nastreven van innovatie. Als je op de langere termijn financiële ruimte wil creëren dan moet je eigenlijk ook investeren in de routines, organisatiecultuur en mindset die richting geven aan gemeentelijk handelen.’

Niet copy-pasten

Met ‘kunnen waarmaken wat ze zeggen’ bedoelt Overmans ten slotte bijvoorbeeld het oog hebben voor de context waarin oplossingen geleverd worden. Wat op de ene plek werkt, hoeft op de andere plek niet te werken. ‘Je kunt ideeën niet copy-pasten, je moet ze stekken en tot volle bloei brengen in de nieuwe context.’

Innovaties mislukken

‘Het merendeel van innovaties mislukt. Dat moet je wel beseffen, zeker als je werkt in de context van bezuinigen waarin er behoefte is aan snelle en zekere resultaten. Dat schuurt enorm. Toch lukt het sommigen wel. En in tegenstelling tot wat vaak genoemd wordt, laat mijn onderzoek zien dat het stimuleren van innovatie niet zozeer vraagt om het vrijmaken van geld, maar om het creëren van de juiste setting waarin mensen met de juiste mindset en een leeg hoofd aan de slag gaan met nieuwe ideeën. Een setting waarin het ok is om fouten te maken. Want als we alleen dingen gaan doen die we al deden dan komen we er niet.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)