Eerste EU-regels voor management via algoritmes

Deze week bereikten het Europees Parlement en de Europese Raad een voorlopig akkoord over betere arbeidsomstandigheden voor platformwerkers. De platformwerkwet draait onder andere om de vraag welke rechten werknemers hebben als ze onder het bewind staan van algoritmes.

Basale rechten beschermen

De platformwerkwet is een initiatief van de Europese Commissie om ervoor te zorgen dat platformwerkers dezelfde rechten hebben als de rest van de beroepsbevolking. Het gaat om mensen die klussen uitvoeren via digitale platforms, zoals Uberchauffeurs, schoonmakers en maaltijdbezorgers. In de EU werken 28 miljoen mensen als platformwerker. Naar schatting zullen dat er in 2025 al 43 miljoen zijn.

De richtlijn gaat over twee zaken: het bepalen van de arbeidsstatus van platformwerkers (is er sprake van schijnzelfstandigheid?) en het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) op de werkplek. ‘We stellen de rechten vast van werknemers in relatie tot het algoritme,’ zei Nicolas Schmit, eurocommissaris werkgelegenheid en sociale rechten, onlangs op het European Employment & Social Rights Forum in Brussel. ‘De mens moet in controle zijn.’

Computer mag niet ontslaan

In de richtlijn wordt onder andere vastgelegd dat een beslissing over ontslag niet kan worden genomen door een algoritme. Ook moeten platformen transparant zijn over de werking van algoritmes, zoals hoe de prijs voor een opdracht wordt bepaald. ‘We trekken het nut van de platforms niet in twijfel,’ verduidelijkte Schmit tegen Binnenlands Bestuur. ‘De platformrichtlijn zal niet het einde van de platforms betekenen, maar ze moeten wel voldoen aan basale sociale en arbeidsrechten.’ Wat merken decentrale overheden straks van de wet? Schmit: ‘Jonge mensen verdienen eerlijke arbeidsomstandigheden. Ook gemeenten zullen er blij mee zijn wanneer platformwerkers beter worden beschermd.’

Impact op verkeersveiligheid

Platformexpert Martijn Arets is enthousiast over de regels over transparantie en uitlegbaarheid van de algoritmes. Hij verwacht dat ze hun weerslag zullen hebben op de manier waarop Uberchauffeurs en maaltijdbezorgers zich in het verkeer gedragen. ‘Deze technologie heeft directe impact op de verkeersveiligheid,' zegt hij. 'In combinatie met betaling per bezorging is dat vragen om onveilige situaties.’

Blauwdruk voor regels AI en werk

Daarnaast stelt de richtlijn grenzen aan het automatisch monitoren van werknemers. De platforms mogen geen gevoelige data verwerken, zoals emotieherkenning, gegevens met betrekking tot privégespreken, gegevens over etnische afkomst, migratiestatus, politiek en godsdienstige overtuigingen, gezondheid en biometrische data.

Dat is een wereldwijde primeur, stelt Europarlementariër Kim van Sparrentak, die zich hiervoor hard maakte. ‘Voor het eerst zijn er alomvattende regels voor management via algoritmes. Daarmee is de richtlijn een blauwdruk voor regels over kunstmatige intelligentie en werk, die we nodig hebben voor de hele arbeidsmarkt.’

Monitoring is bredere tendens

Het automatisch monitoren van werknemers beperkt zich niet tot platformwerk. Mag een werkgever met behulp van software bijhouden hoeveel aanslagen per minuut een werknemer typt, of naar welk nummer op Spotify de werknemer luistert? De richtlijn is een eerste poging vanuit de EU om dit soort vragen te beantwoorden.

Ook volgens Arets is de reikwijdte van de platformwerkwet veel breder dan alleen bezorging en taxi’s. Hij zegt: ‘De technologie die door platformen wordt gebruikt zal steeds breder zichtbaar worden in de arbeidsmarkt, ook doordat er steeds meer locatie-onafhankelijk wordt gewerkt. De platformwerkwet is een eerste stap om daar eerlijker mee om te gaan.’

Het voorlopige akkoord moet eerst worden goedgekeurd door de Raad en het Parlement. Na de formele aanname door deze instituten hebben de lidstaten twee jaar de tijd om de bepalingen in hun nationale wetgeving op te nemen.