Wat te doen tegen online ordeverstoringen?

Een initiatiefwet van de VVD moet burgemeesters de bevoegdheid geven om online berichten die oproepen tot ordeverstoringen te laten verwijderen. Maar de grens tussen opruiing, rellen en actievoeren is betrekkelijk en tegenstanders vrezen voor misbruik. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft de hoop gevestigd op een burgerdialoog die in mei en juni plaatsvindt over het onderwerp.

Initiatiefwet

Via sociale media kunnen in korte tijd veel mensen worden gemobiliseerd. Dat maakt het vaak lastig voor de autoriteiten om snel en adequaat te reageren. De ongeregeldheden rond Ajax-Maccabi werden aangejaagd en gecoördineerd op Telegram. Denk ook aan een Youtuber die met een weggeefactie zoveel mensen op de been brengt dat de politie en de ME moeten ingrijpen, of aan een complottheorie die ontspoort, zoals in Bodegraven gebeurde.    

Als het aan Tweede Kamerlid Michon (VVD) ligt, kunnen burgemeesters mensen in de toekomst bevelen om bepaalde online berichten te verwijderen. Een initiatiefwet met deze strekking staat nog tot 18 mei online ter consultatie. Michon wil hiervoor een nieuw artikel 173 toevoegen aan de Gemeentewet. Het gaat om online berichten die de orde verstoren én berichten waar bij verschijning al vrees bestaat voor het ontstaan van een openbare-ordeverstoring.

Gebaren en muziek

In de Memorie van Toelichting is te lezen dat het gaat om geschreven uitingen, afbeeldingen, gebaren en mondelinge uitingen. ‘Ook een codewoord, symbool, signaal of hondenfluitje, muziek of straattaal kan hier afhankelijk van de omstandigheden bijvoorbeeld onder vallen.’ Met een hondenfluitje wordt een gecodeerde haatboodschap bedoeld. In tegenstelling tot een onschuldiger lezer begrijpt de doelgroep precies wat er staat. De betekenis van de online boodschap hoef niet ‘voor iedereen zonneklaar’ te zijn om de bevoegdheid van de burgmeester te doen gelden, zo wordt benadrukt in de Memorie van Toelichting.

Demonstratierecht

De VVD benadrukt dat 'het niet gaat om reguliere oproepen tot demonstraties, maar om berichten die doelbewust aanzetten tot onrust en wanorde'. Toch vrezen tegenstanders van het nieuwe artikel dat burgemeesters hun nieuwe bevoegdheid te ruim zullen inzetten. In de reacties op de internetconsulatie wijzen burgers op het risico op censuur en de vrees dat het demonstratierecht gevaar loopt door de initiatiefwet. Het oproepen tot strafbare feiten (opruiing) is al verboden onder artikel 131 van het Wetboek van Strafrecht.

Burgerdialoog

Zijn er ook andere oplossingen denkbaar? Het ministerie van Justitie en Veiligheid organiseert in mei en juni in samenwerking met een extern adviesbureau een burgerdialoog over online ordeverstoringen. 150 gelote deelnemers komen driemaal fysiek en eenmaal online bijeen om met elkaar in gesprek te gaan over het onderwerp. De uitkomsten worden meegenomen in de beleidsvorming.

Het initiatief leidde tot Kamervragen van Tweede Kamerlid Van Dijk (PVV), die wil weten wat de motivatie is achter de burgerdialoog. Minister van Weel (Justitie en Veiligheid, VVD) antwoordt dat het past bij het voornemen van het Kabinet om burgers te betrekken bij de verschillende fasen van de beleidscyclus. In een Kamerbrief van mei 2024 liet de toenmalige minister al weten dat er behoefte was om het perspectief van burgers te betrekken bij de beleidsvorming op dit onderwerp.

Van Weel schrijft: ‘De aanpak van online aangejaagde openbareordeverstoringen leent zich voor het betrekken van burgers, omdat het een complex vraagstuk is dat ook grondrechten van burgers raakt. Het belichten van verschillende perspectieven levert een bijdrage aan de totstandkoming van gedragen oplossingen.’ 

In de zomer krijgt de kamer te horen wat de burgerdialoog en andere initiatieven in het kader van beleidsontwikkeling op dit onderwerp hebben opgeleverd. Het burgerberaad is begroot op zo’n 350.000 euro, laat Van Weel op verzoek van Van Dijk weten.