AI en de toekomst van werk

De Europese Commissie probeert burgers en bedrijven voor te bereiden op de toekomst van werk. Hoe verandert de rol van werknemers door de komst van kunstmatige intelligentie (AI)? Op het European Employment & Social Rights Forum 2023, dat onlangs plaatsvond in Brussel, klonken geruststellende woorden, ook voor ambtenaren. Totdat AI-expert Stuart Russell aan het woord kwam.

'Perfecte storm'

Onlangs kwam er een einde aan de staking van scenarioschrijvers in Hollywood. De rol van AI stond centraal in de strijd tussen de schrijvers en de studio’s. De productiebedrijven dreigden AI de conceptscripts te laten schrijven en alleen het bijschaven aan de schrijvers over te laten. Hiervoor zou de AI moeten worden getraind met bestaande scripts, geschreven door diezelfde mensen. ‘Een perfecte storm,’ zo vatte hoogleraar economie Maarten Goos van de Universiteit Utrecht in Brussel de situatie in Hollywood samen.

De studio’s en de scriptschrijvers kwamen weliswaar tot een overeenkomst, maar Goos verwacht dat er in de nabije toekomst nog veel meer werkrelaties door AI worden uitgedaagd. De vraag is niet zozeer óf je taken kunt uitsteden aan AI (een script dat is gegenereerd op basis van eerdere scripts zal niet briljant zijn, maar een door mensen opgeleverde eindversie kan best een acceptabele nieuwe superheldenfilm opleveren). De echte vraag is of briljante scenarioschrijvers het verdienen om als hulpje van een domme scenariogenerator te worden ingezet. Of briljante ambtenaren als hulpje van een domme beleidsgenerator.

Europese jaar van de vaardigheden

Ook de Europese Commissie verwacht dat AI een ingrijpende impact zal hebben op werk. Niet voor niets riep de Commissie 2023 uit tot het Europese jaar van de vaardigheden en poogt het bedrijven te stimuleren om te investeren in life long learning. Volgens een schatting van het OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) beschikt twee op de vijf werknemers niet over de relevante vaardigheden voor de digitale transformatie.

Doomsday scenario's

Toch is de komst van AI volgens de Commissie geen reden tot paniek. Zo zei Joost Korte, Directeur-Generaal van Werkgelegenheid, Sociale Zaken en Inclusie, in zijn openingsspeech: ‘Volgens sommige rapporten zouden wereldwijd 300 miljoen banen het risico lopen te verdwijnen, maar dit soort doomsday scenario’s hebben we eerder gehoord.’ Binnen de juiste Europese wettelijke kaders zou AI juist een oplossing kunnen betekenen voor het tekort aan arbeidskrachten, aldus Korte.

Waardevolle vaardigheden

Voor eenieder die ertegenop ziet om zich te gaan verdiepen in programmeren of datascience was er veelvuldig goed nieuws te horen op het Forum: ook soft skills zijn belangrijk om relevant te blijven naast AI. Nobelprijswinnaar Christopher Pissarides, economieprofessor aan de London School of Economics, somde een lange lijst op van soft skills op die van waarde blijven als AI zijn intrede doet op de werkvloer, waaronder communicatie, zelfdiscipline, creativiteit, kritisch denken, leiderschaps- en onderhandelvaardigheden.

Onherroepelijk zullen er vele banen verdwijnen, stelde Pissarides. Dat gebeurde ook tijdens de vorige industriële revoluties, toen de komst van respectievelijk kolen, olie en elektriciteit grote veranderingen aanjaagde. Maar iedere keer dat een beroepsgroep in Europa het onderspit delfde, zoals de mijnwerkers, de dienstmeisjes en de Europese fabrikanten van allerhande producten, kwamen er nieuwe sectoren voor in de plaats, zoals de dienstensector en het toerisme. ‘We hoeven nu nog niet te weten waar de banen vandaan komen,’ verzekerde Pissarides zijn publiek.

'AI neemt ook de nieuwe banen over'

‘Laat je niet geruststellen door het wensdenken van economen,’ waarschuwde AI-expert professor Stuart Russell even later in een keynote op afstand. Hij kon niet weten dat alle argumenten die volgens hem onder wensdenken vallen, in de loop van de dag waren langsgekomen: dat AI mensen ‘in hun kracht zet’, dat AI taken automatiseert in plaats van banen, dat AI de saaie taken van werknemers overneemt en dat met de komst van automatische gegenereerde producten ook de vraag zal toenemen. Russell stelt dat  technologie er weliswaar voor voor zorgt dat dingen goedkoper worden, maar op een dag is de markt verzadigd en dan neemt het aantal banen af in plaats van toe. ‘Ja, er zullen nieuwe banen ontstaan, maar AI zal ook die banen overnemen.’ En de banen die overblijven zijn niet noodzakelijkerwijs goede banen. Welke creatieve geest heeft zin om zich te beperken tot het bijsturen van AI? De scenarioschrijvers alvast niet.

WALL-E

De komst van general purpose AI, kunstmatige intelligentie die voor meerdere taken kan worden ingezet, zal de levensstandaard van iedereen op aarde verhogen, betoogde Russell, maar het betekent ook dat we een andere manier moeten vinden om invulling aan ons leven te geven. Hij voorspelde tien keer zoveel bruto binnenlands product wereld, betere zorg, onderwijs, wetenschap en politiek, maar ook een breuk met het verleden, waarin vaardigheden van generatie op generatie werden overgegeven. Om die grimmige toekomst te illustreren, gebruikte hij een still uit WALL-E, waarin alle mensen even welvarend als fantasieloos door het leven gaan en de robots het vuile werk opknappen. ‘We zullen de prikkel verliezen om nieuwe vaardigheden aan te leren.’