Waarom cruciale gegevensdeling bij gemeenten moeizaam gaat

Veel overheidsorganisaties blijven angstvallig ‘veilig’ omgaan met gegevens en namen het standpunt in dat gegevens over bewoners niet gedeeld mogen worden voor andere doelen. Stichting Kafkabrigade heeft een knelpuntenanalyse gemaakt om de problemen in kaart te brengen.

De stichting ziet in dat burgers en ondernemers regelmatig dezelfde informatie opnieuw moeten aanleveren. Regelingen blijven soms onbenut en verouderde IT-systemen maken het delen van gegevens lastig. Om meer inzicht te krijgen werden er drie praktijkcasussen onder de loep genomen waarbij gegevens delen moeizaam verloopt: schuldhulpverlening, werkloosheidstoeslagen en de energietransitie. Bij schuldhulpverlening spelen gemeenten een grote rol.

Cruciale signalen missen

Het onderzoek van de Kafkabrigade wordt onder meer het missen van cruciale signalen voor vroegtijdige hulp bij schulden door gemeenten behandeld. In de loop van de tijd is hier weliswaar meer aandacht voor gekomen, maar gemeenten zijn echter niet alleen verantwoordelijk voor preventie maar voor schuldhulpverlening in het algemeen. De Kafkabrigade schrijft dat een belangrijke groep die al een probleem heeft, niet in beeld is omdat gemeenten niet over voldoende (tijdige) informatie beschikken.

Gevoelige processen

In de zoektocht naar concrete oplossingen zijn drie belangrijke knelpunten geformuleerd die voor alle drie de casussen gelden: Een ervan is het gevoelige of emotionele karakter van het proces. Persoonlijke relaties en organisatiebelangen kunnen het proces om gegevens te delen verstoren. ‘Ambtenaren aarzelen om te beginnen aan dergelijke trajecten vanwege de kwetsbaarheid en het risico op frustratie.’ Ook zijn de processen voor gegevensdeling vaak onduidelijk en ongestructureerd. ‘Een meer gestructureerd proces, zoals de derde casus laat zien, maakt het proces minder afhankelijk van individuen, minder emotioneel en zorgt voor meer duidelijkheid en voorspelbaarheid voor de betrokken partijen en ruimte om verschillende belangen af te wegen.’

Doelen niet concreet genoeg

Vaak zijn de doelen vooraf bij het delen van gegevens te weinig concreet gemaakt. ‘De AVG biedt geen duidelijk recept voor het afwegen van belangen bij gegevensverkeer, maar een concreet doel is cruciaal. In de casussen ontbreekt vaak duidelijkheid over het specifieke doel en belang, wat leidt tot onduidelijkheid over acties en verantwoordelijkheden.’ Volgens de Kafkabrigade geeft de AVG, net als andere wetten, geen recept voor een belangenafweging bij gegevensverkeer.

Het onderzoek maakt volgens de Kafkabrigade duidelijk dat er vaak nog geen concreet beleidsdoel is als grondslag voor de beoogde gegevensdeling. ‘Bovendien is beleid niet altijd volledig doordacht als het gaat om gegevensverkeer. De waarde-afweging blijkt niet te kunnen starten zonder eerst beleidsdoel en gebruiksdoel samen te brengen en te concretiseren.’

Het volledige onderzoeksverslag is hier te lezen.