Burgercoalitie wil dat Eerste Kamer 'Super SyRI' afwijst

De Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS) ligt ter behandeling bij de Eerste Kamer. De wet maakt het mogelijk om data over burgers en bedrijven te koppelen, onder andere om effectiever te kunnen optreden tegen ondermijning. Tegenstanders van de wet vrezen voor massasurveillance en roepen de Eerste Kamer op om 'Super SyRI' af te wijzen.

De burgerrechtencoalitie die eerder succesvol het bestaan aanvocht van het Systeem Risico Indicatie (SyRI), verzet zich nu tegen de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS). De WGS maakt het mogelijk om data die overheden en bedrijven bewaren over burgers en bedrijven samen te brengen in zogeheten samenwerkingsverbanden. 'De kerngedachte achter dit soort samenwerkingsverbanden is dat je met een sleepnet door samengevoegde data heengaat om te kijken of je iets vindt,' zegt Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Burgerrechten. 'Maar de overheid heeft pas iets in zulke hoeveelheden gegevens van de burger te zoeken als die burger ergens van wordt verdacht.'

In strijd met de Grondwet

Een belangrijk bezwaar van de coalitie is dat het wetsvoorstel in strijd is met de Grondwet. 'Artikel 10 van de Grondwet vereist dat de formele wetgever betrokken is bij het maken van wetgeving die ingrijpt in de persoonlijke levenssfeer,' zegt Wisman. 'Maar in de WGS staat dat er  nieuwe samenwerkingsverbanden kunnen worden opgezet onder een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB).'

In tegenstelling tot een reguliere wet kan een AMvB worden aangenomen door een minister, zonder tussenkomst van de Tweede en Eerste Kamer. Dat baart de coalitie ernstig zorgen. Wisman: 'De minister kan met één pennenstreek toestaan dat bijvoorbeeld de belastingdienst, het OM, de politie, de grote banken, accountantskantoren en zelfs de AIVD samen gaan apenkooien met onze gegevens.'

Opvolger van SyRI

Wisman heeft er weinig vertrouwen in dat de regering zijn lesje heeft geleerd na het Toeslagenschandaal. 'Vergeet niet dat deze wet ter consultatie voorlag in 2018, al vóór de volle omvang van het Toeslagenschandaal bekend werd. Toen kwam de SyRI-uitspraak. De rechtbank in Den Haag vond SyRI te weinig uitgewerkt om als basis te dienen voor de bestrijding van fraude. Het ministerie ging niet in hoger beroep tegen de uitspraak, maar de dag nadat de beroepstermijn verstreek, dienden ze dit wetsvoorstel voor de WGS in.'

Eerste Kamer

Voor jurist Wisman staat vast dat een rechtbank die SyRI niet toestaat, onmogelijk kan instemmen met de WGS. Als het nodig is, zal de burgerrechtencoalitie dan ook zeker de gang naar de rechter maken. 'Maar in Nederland mag de rechter formele wetgeving niet toetsen aan artikel 10 van de Grondwet, alleen aan internationale verdragen, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten voor de Mens (EVRM). Dat betekent dat de Eerste Kamer op dit moment de enige instelling is die zich nog op basis van artikel 10 van de Grondwet hierover kan uitspreken. Doen ze dat niet, dan is die kans verkeken.'

Hij is er niet gerust op, onder meer omdat de Eerste Kamer niet meteen op zijn strepen ging staan, maar in plaats daarvan wetgevingsadviezen aanvroeg bij de Autoriteit Persoonsgegevens en de Raad van State. 'Als de Eerste Kamer hiermee akkoord gaat, hebben ze voor mij in dossiers als dit geen bestaansrecht meer. Dan zetten ze zichzelf buitenspel.'