Waterschappen ontwikkelen AI-kompas

De Unie van Waterschappen beschikt sinds kort over een eigen AI-kompas. Het is een bestuurlijk kader dat de waterschappen moet helpen bij het maken van de juiste afwegingen bij het toepassen van AI. Bij het AI-kompas hoort ook een praktische handreiking, die in 2025 wordt gepubliceerd.

Bestuurlijk kader

Deel 1 van het AI-kompas is een bestuurlijk kader, dat vijf uitgangspunten beschrijft voor AI-gebruik binnen de waterschappen: kansengericht, toekomstgericht, solidariteit, uitlegbaar en ethisch afgewogen. Daarnaast wordt gewerkt aan een praktische handreiking bij het AI-kompas. Het AI-kompas is onderdeel van de Vaarkaart, de bestuurlijke visie op de digitale transformatie van de waterschappen.

Kansengericht

Boven een oerhollands, door Midjourney gegenereerd landschap met water en windmolens vliegen twee drones door de bewolkte luchten. Ze bevinden zich boven de ‘Plantage van kennis’ en het ‘Kanaal van kansen’, zo lezen we in het AI-kompas. Die kansen liggen voor de waterschappen vooral in het benutten van AI om technische en milieuvraagstukken efficiënter en effectiever aan te pakken. Ook hopen ze met AI een oplossing voor de toenemende personeelskrapte te vinden. Als AI routinetaken overneemt, hebben medewerkers meer tijd voor specialistische, niet -routinematige taken en sociale interactie, aldus de uitgave.

Toekomstgericht

De toekomstgerichtheid bestaat uit het ontwikkelen van digitale vaardigheden en het aanpassen van het kompas aan nieuwe technologische ontwikkelingen. Daarnaast zijn de waterschappen zich nadrukkelijk bewust van de vervuilende aspecten van AI. ‘Bij de afweging om een AI-toepassing in te zetten, nemen we energie- en waterverbruik in overweging. Onze AI-oplossingen moeten bijdragen aan een duurzame toekomst,’ beschrijft het AI-kompas. Waar mogelijk proberen de waterschappen hun afhankelijkheid van grote techbedrijven te beperken.

Solidariteit

Solidariteit gaat over het delen van data en het gebruik van standaarden (op de bijbehorende afbeeldingen vliegen drones als ‘Dragers van data’ over het ‘Kanaal van solidariteit’). Uit de publicatie: ‘We streven ernaar om onze informatiehuishouding zo eenduidig mogelijk in te richten, zodat we water - schapsbreed de meerwaarde van data en AI kunnen benutten.’

Uitlegbaar

De waterschappen gaan over de kritieke infrastructuur en ze gebruiken persoonsgegevens en voor beide geldt dat het gebruik van AI risico's met zich meebrengt. Door middel van uitlegbaarheid willen ze zorgen dat burgers vertrouwen hebben in een verantwoorde inzet van AI. De belangrijkste risico’s zien ze in geautomatiseerde sturing, beslissingen, dataprivacy, beveiliging, en ethische en juridische overwegingen. De praktische handreiking bij het AI-kompas, die verschijnt in 2025, zal meer ingaan op het waarborgen van transparantie: hoe waarborg je uitlegbaarheid in de praktijk?

Ethisch afgewogen

‘We maken ethische afwegingen bij het toepassen van AI, waarbij we voor landelijke/sectorale ethische dilemma’s de afwegingen op elkaar afstemmen.’ Zo luidt het statement bij het uitgangspunt ‘ethische afgewogen’. In beeld: een robot aan het werk in een moestuin op een ‘Ethisch eiland’. Hoewel elk waterschap zijn eigen beslissingen maakt, is het de bedoeling dat de ethische afwegingen worden gemaakt op basis van gemeenschappelijke waarden, zoals democratische principes. En waar het gaat om niet regionaal-specifieke beslissingen (‘gebruiken we ChatGPT?) willen de waterschappen elkaars succesvolle strategieën en oplossingen overnemen en zo consistente normen ontwikkelen.