Gemeenten aan de slag met IZA/SPUK/GALA

De zorg staat onder druk en moet ook in de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar blijven. Daarom worden er afspraken gemaakt tussen gemeenten, zorgaanbieders en zorgverzekeraars en moet intensiever worden samengewerkt. "Pak als gemeente actief je rol en positie hierin", zegt Pieter Severijns van Wyzer Advies. Hij ziet gemeenten hiermee worstelen en vertelt wat gemeenten moeten doen om niet voor onaangename verrassingen te komen staan.

Gemeenten hebben de komende tijd hun handen vol aan de implementatie en uitvoering van de afspraken die met alle betrokken partijen zijn gemaakt over gezond en actief leven en het betaalbaar en toegankelijk houden van de zorg. Samen met de zorgsector en de politiek wordt gewerkt aan de beweging van zorg naar gezondheid. De zorgkosten in Nederland lopen hard op en er is een recordkrapte aan zorgpersoneel. De Sociaal Economische Raad (SER) heeft berekend dat er in 2040 meer dan 2 miljoen mensen nodig zijn in de zorg. Een onmogelijke opgave. Om de zorg beheersbaar te houden moet er dus echt iets gebeuren.

Het Integraal ZorgAkkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) bevatten afspraken die een impuls geven aan het verbeteren van de gezondheid van alle inwoners. “Onder stevige druk vanuit het ministerie van VWS en de preferente zorgverzekeraar zijn deze akkoorden tot een eerste uitwerking gekomen. Nederland is opgedeeld in regio’s en iedere regio heeft via de gemandateerde gemeente, die op haar beurt weer meerdere gemeenten aanstuurt, per 31 december 2023 een begroting voor 2024-2026 opgeleverd. Daarnaast is er een governance-structuur en een regioplan opgesteld voor diezelfde periode, waarin de cruciale opgaven staan beschreven, zoals bijvoorbeeld mentaal welzijn en preventie”, vertelt Pieter Severijns. De ervaren procesbegeleider is momenteel via Wyzer Advies Projectleider IZA bij Gemeente Gouda en Beleidsadviseur Collectieve Zorgverzekering Minima bij de Sociale Dienst Drechtsteden.

Twee akkoorden: IZA en GALA

Het Integraal ZorgAkkoord (IZA) wil bevorderen dat de zorgsector samenwerkt om de zorg effectief en betaalbaar te houden. In het bijzonder is er aandacht voor het verbeteren van de situatie van mensen met gezondheidsachterstanden en mensen in een kwetsbare situatie. Pieter: “IZA vraagt van de zorgsector en gemeenten om met een integrale blik naar mensen met een aandoening, ziekte of beperking te kijken en hen te helpen met een gezonde(re) leefstijl. Alle betrokken zorgpartijen hebben weer hun eigen uitdagingen en belangen.”

Daarnaast hebben gemeenten te maken met het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). Dat streeft naar het bredere doel van een gezonde generatie in 2040. GALA wil dat gemeenten inzetten op een optimale omgeving om burgers te helpen gezond te blijven. En samen met partners werken aan zaken als een kansrijke start, valpreventie, welzijn op recept, gecombineerde leefstijlinterventies voor volwassenen, en de aanpak van overgewicht en obesitas bij kinderen. Ook hier spelen verschillende uitdagingen en belangen.

Tussen deze twee akkoorden moeten goede verbindingen gaan plaatsvinden.

Specifieke uitkeringen (SPUK’s)

En dan heb je ook nog diverse financieringsstromen, om het nog complexer te maken. Met specifieke uitkeringen (SPUK’s) worden afspraken gefinancierd die zijn gemaakt in de twee akkoorden. De middelen worden verdeeld per samenwerkingsregio. De gemeente die mandaathouder is ontvangt en beheert de middelen. Pieter: “In het geval van IZA wordt het geld ingezet voor het opstellen van een regiobeeld, een regioplan en een mandaatstructuur.” Hiervoor is in totaal 150 miljoen euro per jaar gereserveerd. Voor de Brede SPUK GALA is 296 miljoen euro beschikbaar gesteld in 2024, bestemd voor de uitvoering van de in de lokale GALA-plannen opgenomen activiteiten.

Daarnaast is er 2,8 miljard euro beschikbaar via SPUK Transformatiemiddelen voor de uitvoering van goedgekeurde IZA-transformatieplannen voor de periode 2024-2026. En nog eens 27 miljoen euro in 2024 via de SPUK Domeinoverstijgende samenwerking (DOS). Dit laatste potje is bedoeld voor de cofinanciering van activiteiten in het sociaal domein die bijdragen aan uitstel van zorg in het kader van de Wet langdurige zorg (Wlz). “Domeinoverstijgend samenwerken tussen gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren leidt naar verwachting tot betere zorg thuis, waardoor zorg in verpleeghuizen en andere zorginstellingen kan worden uitgesteld of voorkomen. Dit vermindert de vraag naar zorg die valt onder de Wlz”, aldus Pieter.

Meer afstemming en samenwerking

Het uitvoeren van het eerder genoemde regioplan, dat gemeenten eind vorig jaar onder hoge tijdsdruk moesten opstellen, vereist goede communicatie en meer samenwerking en verbinding tussen de betreffende gemeenten onderling, maar ook met zorgaanbieders en zorgverzekeraars. “Er komt heel veel tegelijk op gemeenten af, die bovendien ook nog eens heel druk zijn met de Wmo en de jeugdzorg”, benadrukt Pieter. “Gemeenten waren van oorsprong vooral budgetverstrekkers. Nu komen ze in de situatie dat ze moeten afstemmen en samenwerken met zorgverzekeraars en zorgaanbieders om tot een duidelijke positie in het uitvoeringsplan te komen.”

Zorgverzekeraars moeten de transformatieplannen die vervolgens worden ingediend goedkeuren, voordat er financiering vrijkomt. Gemeenten zijn volgens Pieter nog zoekende om hun positie te bepalen, terwijl zorgaanbieders hier al op vooruit lopen. “Het gaat om tientallen miljoenen, waarbij het gevaar bestaat dat gemeenten onvoldoende worden opgenomen in de transformatieplannen. Als alle begrotingen niet goed met elkaar afgestemd zijn, loop je het risico van dubbele bekostiging en moeten die bedragen uiteindelijk weer worden teruggestort. Daar mogen gemeenten best een beetje zenuwachtig van worden.

Het is zaak dat gemeenten op korte termijn hun positie en strategie gaan bepalen binnen de driehoek met verzekeraars en zorgaanbieders, stelt Pieter. Daarnaast moeten gemeenten die per regio zijn verenigd ook onderling helder krijgen wat de exacte taakverdeling en het plan van aanpak gaat worden. “Voor de gemandateerde gemeente betekent dat concreet dat zij zaken moeten afstemmen met de andere aangesloten gemeenten. Dat betekent heel veel communicatie en afstemming en op zoek gaan naar een gezamenlijke inrichting en taakverdeling. Dit moet ook nog allemaal langs de gemeenteraden en colleges”, licht Pieter toe.

Wat te doen?

Volgens de Wyzer-adviseur zijn de belangen groot en investeren de zorgaanbieders en de preferente zorgverzekeraars stevig. “De zorgpartijen verenigen zich sterk en gemeenten dienen hierop goed aan te sluiten. Wyzer Advies helpt gemeenten hun verdere positie op dit vlak in te nemen, strategie te ontwikkelen en te implementeren. Dit door te adviseren over de bestuurlijke positie en mandaat, maar ook door alle taken binnen het Sociaal Domein, inclusief welzijn en GGD, duidelijk te positioneren in de transformatieplannen.”