Geen bemoeienis werkgever over raadslidmaatschap

Mocht een ambtenaar die werkt voor een gemeenschappelijke regeling raadslid willen worden, dan is het niet aan de werkgever om te beslissen of deze functies al dan niet verenigbaar zijn. Dat schrijft minister Hanke Bruins Slot aan de Tweede Kamer naar aanleiding van berichtgeving van Binnenlands Bestuur. De rol van de werkgever is: meedenken over een manier waarop een werknemer, die ook raadslid is, werkzaamheden kan verrichten zonder dat de zuiverheid van verhoudingen in het geding komt.

Aantrekkelijk raadslidmaatschap

‘Het is belangrijk dat het voor zoveel mogelijk mensen aantrekkelijk is en blijft om zich naast een reguliere baan kandidaat te stellen voor een plek in de gemeenteraad’, benadrukt de minister in haar brief. Het kunnen uitoefenen van het raadslidmaatschap dient volgens haar daarom voorop te staan, ‘en verboden voor het aangaan van andere functies zijn alleen aangewezen wanneer dat noodzakelijk is voor zuivere institutionele verhoudingen’. Ze wijst erop dat raadsleden hun functie in deeltijd doen, en er dus vaak een andere baan naast hebben, en altijd in de gemeente wonen waar zij raadslid zijn. ‘Een raadslid is geworteld in de lokale samenleving en de inzichten en ervaringen die een raadslid hiermee opdoet zijn cruciaal om het ambt goed te kunnen uitoefenen.’

Ambtenaar Oirschot

Met de brief reageert Bruins Slot op het verzoek van de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer ten aanzien van het artikel ‘Bemoeienis werkgever raadslidmaatschap onwenselijk’ dat verscheen in Binnenlands Bestuur. In een eerder bericht uitte aspirant-VVD-raadslid Ed Winters zijn teleurstelling over het standpunt van zijn werkgever, de gemeente Oirschot. Die vond de combinatie van de functies ambtenaar economie in haar organisatie en raadslid in Eindhoven ‘niet verstandig’, omdat de verwevenheid binnen de twee functies volgens de gemeente ‘erg groot’ zou zijn. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden noemde de inmenging door de werkgever ‘onwenselijk’.

Geen absoluut verbod

De minister schrijft dat een raadslid zijn werk altijd onafhankelijk moet kunnen doen, zodat deze het college in alle vrijheid kan aanspreken op zijn functioneren, schrijft de minister. Het waarborgen van de zuiverheid van verhoudingen tussen overheidslagen is een verantwoordelijkheid van de gemeente zelf en niet van zijn of haar werkgever, gaat ze verder. Dit ligt genuanceerder voor raadsleden die ook ambtenaar zijn bij een samenwerkingsverband, zoals een gemeenschappelijke regeling waarvan de betreffende gemeente deelneemt. ‘Daarvoor geldt geen absoluut verbod, maar hangt de verenigbaarheid af van de functie.’

Afhankelijk van takenpakket

Een raadslid die ook ambtenaar is, mag niet rechtstreeks werkzaamheden verrichten ten behoeve van het gemeentebestuur waar hij of zij raadslid is, schreef de minister eind vorige maand al toen zij na vragen van PvdA-Kamerlid Julian Bushoff de recente wijziging in de Gemeentewet verduidelijkte. Het werken voor de gemeente is onverenigbaar met het raadslidmaatschap, ook als het raadslid in dienst is van een samenwerkingsverband. Maar met de wijziging is ‘nadrukkelijk geen absoluut verbod beoogd voor een raadslid om werkzaamheden uit te oefenen voor een samenwerkingsverband’. Het blijft mogelijk te werken voor een samenwerkingsverband waaraan het gemeentebestuur deelneemt en raadslid te zijn in een deelnemende gemeente, ‘zolang de werkzaamheden maar niet specifiek worden uitgeoefend ten behoeve van bestuurders van de gemeente waar iemand tevens raadslid is’. ‘Dit hangt af van de precieze functie en het exacte takenpakket bij de gemeenschappelijke regeling.’

Onverenigbare betrekking

Als ambtenaren die bij een samenwerkingsverband werken te maken krijgen met de gemeente waar zij het raadslidmaatschap (gaan) bekleden, is het ‘aangewezen’ dat de werkgever en het raadslid ‘tijdig’ in gesprek gaan en 'op constructieve wijze' naar de verschillende mogelijkheden kijken voor de werkzaamheden en taken van het raadslid als ambtenaar. ‘Maatwerk en het maken van goede afspraken zijn daarbij van belang’, aldus de minister, zoals een aanpassing van het takenpakket. ‘Dit is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van het raadslid.’ De gestelde norm richt zich immers tot het raadslid net als de gevolgen die de wet aan het aangaan van een onverenigbare betrekking verbindt. ‘Als onherroepelijk is komen vast te staan dat er sprake is van een onverenigbare betrekking verliest een raadslid zijn zetel.’

Werkgever 'denkt mee'

Het raadslid dient zelf de raad te informeren als het zich in een dergelijke situatie bevindt. Gebeurt dat niet en de voorzitter van de raad vindt dat er wel sprake is van een onverenigbare betrekking, dan kan hij het raadslid hiervoor waarschuwen. Daarna heeft het raadslid nog de mogelijkheid om deze waarschuwing aan de raad voor te leggen. ‘De rol van de werkgever is enkel om mee te denken over een manier waarop een werknemer die tevens raadslid is, werkzaamheden kan verrichten zonder dat de zuiverheid van verhoudingen in het geding komt. Het is niet aan de werkgever om te beslissen of de functies al dan niet verenigbaar zijn.’

Knelpunten bezien

In haar ‘Nota integriteit openbaar bestuur’ kondigde de minister al aan de regels rond onverenigbare betrekkingen tegen het licht te willen houden. De mate waarin lokale overheden op regionaal niveau samenwerken is in de loop van de tijd toegenomen, constateert ze. En daarmee kunnen er zich ook meer gevallen voordoen van raadsleden die ambtenaar zijn bij een samenwerkingsverband. Ze wil daarom bezien welke knelpunten dit mogelijk oplevert en of de relevante regels tegen deze context nog voldoende actueel zijn. ‘Dit is bij uitstek een onderwerp waarover ik het gesprek wil aangaan met de beroeps- en belangenverenigingen en de koepels.' De analyse die daaruit voortvloeit neemt Bruins Slot mee bij de inzet van nadere maatregelen.