‘VNG wil graag braafste jongetje van de klas zijn’

Niet meer maandenlang soebatten over loonsverhoging, geen rechtsongelijkheid en rust in de tent. Corrie van Brenk, voorzitter van de grootste ambtenarenbond Abvakabo FNV, voelt wel voor de terugkeer van het trendvolgerschap.

Niet alleen de Abvakabo FNV, maar ook de andere bonden zijn volgens Corrie van Brenk steeds meer te porren voor het trendvolgerschap, waarbij ambtenaren de loonontwikkeling in de private sector automatisch volgen. De discussie wordt intern met de bonden gevoerd en in de Raad voor het Overheidspersoneel, het centrale overlegplatform van de gezamenlijke sectorwerkgevers en werknemers bij de overheid. ‘Wij vinden het niet rechtvaardig dat ambtenaren minder krijgen dan wat de markt gemiddeld afspreekt.’

Zij roept dan ook op om als bonden de discussie over het trendvolgerschap vaker te voeren. ‘Bij de bonden zitten sommigen daar redelijk principieel in omdat de onderhandelingsruimte weg is en daarmee de onderhandelingskracht afneemt. Je kunt er ook voor zorgen dat de werkgevers meer op afstand komen van de waan van de begroting op orde krijgen, waardoor ze vrijer kunnen onderhandelen. Het grote voordeel van het trendvolgerschap is echter dat er een einde komt aan de rechtsongelijkheid’, zegt Van Brenk.

Een meerderheid intussen begint te voelen voor de terugkeer naar het trendvolgerschap. Waaronder zij zelf. ‘Een van de voordelen is dat de overheid niet meer simpelweg de deleteknop kan aanzetten, om via de voorwaarden voor ambtenaren de begroting weer sluitend te krijgen. Dat kan gewoon niet. Je kunt dan ook energie stoppen in wat echt van belang is: de vakinhoud, de kwaliteit van het werk en het duurzaam vormgeven van het persoonsbeleid.’

Als het trendvolgerschap er komt – Van Brenk sluit niet uit dat dat dit binnen vijf jaar een feit kan zijn, voor alle ambtenaren – komt een einde aan de sluitpost die ambtenaren al jarenlang op de begrotingen zijn. Het zou haar een lief ding waard zijn. Het uitblijven van een nieuwe cao heeft de verhoudingen op scherp gezet. ‘Het borrelt en het bruist bij onze achterban. Ambtenaren zijn de nullijn spuugzat en voelen zich miskend.’

Bijna een jaar nadat in maart vorig jaar de onderhandelingen voor een nieuwe cao begonnen, hebben de bonden vorige maand definitief de onderhandelingstafel verlaten. Praten heeft geen zin meer; acties moeten de werkgevers bewegen alsnog met een aanvaardbaar resultaat te komen. En aanvaardbaar is in de ogen van de bonden onder meer een loonsverhoging van 2,5 procent voor 2013 en 3 procent voor 2014. Ook moet een einde komen aan de vele tijdelijke contracten en de inhuur van externen. De eerste waarschuwingsactie van gemeenteambtenaren is op 19 mei in Amsterdam. Tot aan de landelijke stakingsdag op 18 juni zullen meer lokale en regionale werkonderbrekingen, prik- en estafetteacties volgen. Die plannen worden nu door het actie­comité gesmeed. ‘Met de acties willen we vooral aan de werkgevers laten zien dat er écht wat aan de hand is.’

‘De obsessie van de politiek voor een kleinere overheid moet stoppen. Bij burgers is er respect voor de diensten die ambtenaren leveren. Dat zien we niet terug bij werkgevers. Dat begint te wringen’, stelt vakbondsvoorvrouw Van Brenk. ‘Dat respect mag blijken uit het loonzakje. Vooral mensen met lage en middeninkomens hebben het zwaar. Alles wordt duurder, maar het loon is blijven steken. Mensen komen in de knel. Koopkrachtverbetering is ook belangrijk voor de economie, en met name voor het midden- en kleinbedrijf.’

Ze trekt de vergelijking met Duitsland, waar ambtenaren een loonsverhoging van 3 tot 5 procent kregen en de economie beter draait. ‘Daar begrijpen ze het dus wel.’

Breekpunt
Breekpunt bij de stukgelopen cao-onderhandelingen was de loonsverhoging of, beter gezegd, het uitblijven daarvan. De werkgevers houden vast aan de nullijn. Volgens Van Brenk wil de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het braafste jongetje van de klas zijn door niet bij het kabinet meer geld te eisen voor koopkrachtverbetering van de 180.000 gemeenteambtenaren. Bij de vorige cao ging de VNG wel in tegen de uitdrukkelijke wens van toenmalig minister Donner van Binnenlandse Zaken (BZK) om voor gemeenteambtenaren de nullijn te hanteren. In het akkoord tussen VNG en bonden werd in mei 2012 afgesproken dat ambtenaren (met terugwerkende kracht) per 1 januari 2012 een loonsverhoging van 1 procent zouden krijgen en nogmaals 1 procent per april 2012. Ook kreeg iedereen een eenmalige uitkering van 200 of 400 euro, afhankelijk van de salarisschaal. Dat was echter een eenmalig ‘feestje’. Vanaf 2013 is het bevriezen van de lonen het credo van de gemeentelijke werkgevers.

‘Het lijkt wel of die loonsverhoging van toen nu met terugwerkende kracht moet worden teruggehaald. Ja, er is een andere regering maar één partij zit er nog steeds in. Donner is weg, maar ik kan je verzekeren dat Blok [als VVD-minister verantwoordelijk voor de rijksdienst/red] minstens even hoekig is.’ De bonden gaan voor een cao met een looptijd tot eind dit jaar. Insteken op een afspraak voor een iets langere termijn is volgens de bonden nu niet echt slim. ‘Dan moeten er wel de centen voor zijn’, zegt Van Brenk. ‘Bijvoorbeeld als de economie weer duidelijk aantrekt.’

Volgens haar is het in de tussentijd wel noodzakelijk om serieus iets te doen aan de koopkracht van ambtenaren. Daarnaast zijn, zoals zij het noemt, ‘echte’ banen belangrijk. ‘Het steekt ons heel erg dat nog altijd een groot deel van het budget – liefst 11 procent – aan inhuur van (dure) externen wordt besteed. Mede daardoor is er geen ruimte om tijdelijke contracten te verlengen. Mensen moeten er ook op kunnen rekenen dat de collega’s, waar ze de afgelopen twee jaar in hebben geïnvesteerd, gewoon in vaste dienst komen zodat ze niet weer opnieuw iemand moeten gaan inwerken.’

‘De inhuur van externen is wel meer geweest, maar 11 procent is nog altijd een flinke slok op een borrel. Het werk moet wat ons betreft gewoon door mensen in vaste dienst worden gedaan. Alleen bij ‘piek of ziek’ kan een uitzondering worden gemaakt.’

Het argument dat gemeenten specifieke expertise ontberen, maar die wel af en toe nodig hebben en daarvoor iemand van buiten inhuren, wuift ze weg. ‘In grote organisaties is die expertise in huis. Je zou die expertise aan andere gemeenten kunnen uitlenen.’ Het feit dat het individuele opleidingsbudget – een afspraak uit de vorige cao – amper wordt benut, is Van Brenk eveneens een doorn in het oog. ‘Veel werkgevers promoten dat niet, terwijl je dat juist zou moeten stimuleren.’

Verkeerde keuzes
De irritatie onder ambtenaren is hoog, weet Van Brenk. ‘Er wordt niet naar de mensen op de werkvloer geluisterd. De mensen die het werk doen, komen altijd met goede ideeën. Neem Amsterdam, waar de honderdste reorganisatie in vijf jaar tijd op stapel staat. Dan heb je toch echt een aantal keren de verkeerde keuzes gemaakt. Daar word ik echt verdrietig van. Ik vraag me af wat de langetermijnvisie van de gemeente is.’

Die ontbreekt volgens Van Brenk niet alleen in Amsterdam. ‘Het lijkt wel of permanente reorganisatie binnen de overheid gewoon is; maar dat moet echt ophouden.’

In Utrecht daagden de bonden de gemeente voor de rechter, omdat het stadsbestuur wil snijden in secundaire arbeidsvoorwaarden. Dit jaar wordt er één miljoen euro op bezuinigd, later nog eens 1,5 miljoen. Ambtenaren gaan er door de maatregelen (verlaging tegemoetkoming ziektekostenverzekering, helft van de WGA-premie verhalen op de werkzame ambtenaren) per maand tientallen euro’s op achteruit. De bonden kregen van de rechter nul op het rekest. Er was in de ogen van de rechter voldoende ruimte voor overleg geweest. Van Brenk weerspreekt dat en laat het er niet bij zitten. ‘We gaan in hoger beroep.’

De Utrechtse ambtenaren waren net als de vakbond geschokt over de uitspraak van de rechter. ‘Hoe kan het dat je maandelijks tientjes minder in je portemonnee krijgt en dat dat als logisch wordt geaccepteerd? Dat is niet logisch.’

De strijdbaarheid onder ambtenaren is groot. ‘Door de voortdurende reorganisaties en bezuinigingen op de arbeidsvoorwaarden worden mensen geraakt. Ze zijn ongelooflijk betrokken bij hun werk, maar ze voelen zich miskend door hun werkgever.’

Werkgevers mogen in de handen knijpen dat ambtenaren zo ontzettend loyaal zijn, vindt Van Brenk. Een kwalitatief goede dienstverlening aan de burger is waar de ambtenaren in eerste instantie voor gaan. Als ze aan de bel trekken, dan is er ook echt wat aan de hand, wil ze maar zeggen. ‘Zo zegt 74 procent van de brandweerlieden dat het werken in veiligheidsrisico’s ten koste gaat van de veiligheid. Posten worden gesloten en er is minder geld en ruimte om te oefenen. Schokkend.’

Bij gemeenteambtenaren zijn de zorgen er niet minder om. ‘Er komt een ongelooflijke stoot werk op ze af en ze zien de verschuiving in de zorg met angst en beven tegemoet, want tegelijkertijd zeggen alle colleges dat ze het met minder ambtenaren willen doen. Dat rijmt toch niet met elkaar.’ Uit onderzoek onder ambtenaren kwam naar voren dat 7 procent van de gemeenten nog helemaal niet bezig is met de voorbereidingen op de nieuwe taken: Wmo 2015, jeugdzorg en begeleiding naar werk. Nog eens 37 procent van de ambtenaren heeft geen idee hoe hun gemeente zich op de nieuwe taken in het sociaal domein voorbereidt. ‘Bij hen leven twijfels of het straks wel allemaal goed gaat. Als er straks iets misgaat, krijgen niet zozeer de colleges maar de ambtenaren de schuld terwijl daar niet naar wordt geluisterd. Dat is iedere keer weer de mores: er wordt te weinig geluisterd door de politiek.’

Ambtenaren begrotingspost
Het is afwachten wat alle nieuwe colleges in petto hebben voor de ambtenaren. Van Brenk heeft nog geen concrete signalen dat er verder zal worden gesnoeid in arbeidsvoorwaarden − in de meeste gemeenten is de collegevorming nog in volle gang − maar zorgen zijn er wel. ‘Voor de lokale politiek zijn ambtenaren een begrotingspost, maar het gaat om mensen, om diensten en de kwaliteit van de publieke serviceverlening. Het mag niet zo zijn dat er geschoven wordt met potjes om de kwaliteit van dienstverlening aan de burger overeind te houden, ten koste van de ambtenaren. Die betalen dat indirect voor de kwaliteit van dienstverlening. Ambtenaren hebben recht op loonsverhoging.’

Na de gemeenteraadsverkiezingen verandert ook de samenstelling van de VNG-delegatie waarmee de bonden tot een nieuwe cao voor gemeenteambtenaren moeten zien te komen. Dat biedt wellicht nieuwe kansen? Van Brenk is er allerminst gerust op, gelet op de partijen die de gemeenteraadsverkiezingen hebben gewonnen. ‘Bovendien, de door het VNG-bureau opgestelde cao-beleidsnota’s gaan gewoon mee over’, zegt ze. Dat er na het bekend worden van de meicirculaire voor de gemeentelijke werkgevers mogelijk meer duidelijkheid komt over de begrotingsruimte, verandert de Abva­kabo-strategie niet om nu al tot actie over te gaan. ‘Wij blijven niet wachten!’, zegt Corrie van Brenk. ‘Acties zijn goed om er beweging in te krijgen.’

Actiebereidheid
De bonden lopen zich niet alleen warm voor de komende acties van gemeenteambtenaren, maar ook voor een nieuwe cao voor rijksambtenaren. Er is onlangs een brief naar minister Blok gestuurd, waarin hij er luid en duidelijk aan wordt herinnerd dat het de hoogste tijd wordt dat bijna 120.000 ambtenaren een cao krijgen met een fatsoenlijke loonstijging en er afspraken komen over andere arbeidsvoorwaarden zoals plaats- en tijdonafhankelijk werken en vacaturebeleid. Lonen en arbeidsvoorwaarden voor de rijksambtenaren zijn al ruim drie jaar niet meer aangepast. Dit leidt tot onvrede onder de ambtenaren, schrijven de bonden in een gezamenlijke brief aan Blok.

‘Sommige onderdelen worden daar zo geraakt, zoals het gevangeniswezen. Dat zich daar misstanden op de werkvloer voordoen, wordt glashard ontkend. Mensen kunnen niet op vakantie, de werkdruk is hoog, mensen worden overgeplaatst van een lichte naar een zwaar bewaakte inrichting terwijl ze daar niet voor zijn opgeleid. Er is geen erkenning voor wat mensen iedere dag ervaren. Het zou me niet verbazen als ook daar de actiebereidheid gaat toenemen.’

Dat geldt ook voor de Belastingdienst. ‘Daar wordt al tijden beloofd dat er meer mensen bijkomen. Die belofte is nog niet ingelost en de werkdruk is er nog steeds schrikbarend hoog, ze kunnen hun werk niet goed doen en moeten veel fraudegevallen doorlaten.’

Correcties & Aanvullingen: 

De Abvakabo FNV vindt de kop op de cover van BB08 (Vakbonden willen af van ambtenarencao) te kort door de bocht. De geïnterviewde voorzitter Corrie van Brenk zegt ‘discussie over het trendvolgerschap te willen.’