‘Politiek heeft liefdevolle leiders nodig’

‘Succesvol in de politiek’ heet het boek dat voormalig Statenlid in Zuid-Holland en politiek adviseur Sanneke Nulkes drie jaar geleden schreef met daarin ‘handvatten voor nieuwe politieke leiders die zich willen onderscheiden en impact willen maken’. Maar het politieke veld in Nederland veranderde en de huidige bestuurscultuur vraagt om nieuwe leiders. Reden voor een vernieuwde versie. ‘Lees ook eens het verkiezingsprogramma van een ander.’

Het boek bestond uit vijf delen, waarvan er nog vier actueel zijn, legt Nulkes de reden achter de nieuwe versie van het handboek uit. Die vier delen gaan over hoe de politiek werkt, wie je bent en wilt zijn, hoe je omgaat met het politieke speelveld en hoe je een succesvolle verkiezingscampagne voert. Nulkes wijst erop dat na het verschijnen van het boek allerlei verkiezingen zijn geweest, dat zij zichzelf als adviseur en mens ook heeft ontwikkeld en het politieke speelveld is veranderd. ‘Er was een roep om een nieuwe bestuurscultuur, maar daarvoor zie ik weinig handvatten. Er is veel over gepraat, maar niet iets mee gedaan. Ik wilde opschrijven hoe dat nieuwe leiderschap er uit kan zien.’

De politiek is toe aan nieuwe, integere leiders, staat in het persbericht. Zijn de huidige leiders niet integer?

‘Nou, we hebben wel de impact van slecht leiderschap gezien met het toeslagenschandaal en de omgang met de aardbevingsschade in Groningen, wat het vertrouwen in de politiek heeft aangetast. Tegelijkertijd zijn er veel gedreven integere mensen in de politiek die het anders willen doen en die wil ik niet aan de kant schuiven. Ik maak me wel zorgen over de hoge uitstroom en de instroom van echt vernieuwende mensen en of die wel de kansen en ruimte daarvoor krijgen. Kan de huidige generatie wel de leider van de toekomst selecteren? En hoe moeten zij dan die plek bemachtigen? Degenen die nu de politiek ingaan moeten in ieder geval integer zijn.’

Nulkes geeft trainingen aan gemeenteraden en merkte dat mensen dan individueel wel zeggen dat ze op een andere manier politiek willen bedrijven. ‘Maar ze spreken dat anders nooit uit. Hoe kun je dan het systeem doorbreken? Kijk eerst eens hoe we zelf vinden dat het gaat. Doe aan zelfreflectie. Hoe kun je het onderling contact verbeteren? Er is een andere manier: meer met de blik naar buiten, maak je los van vergaderstructuren, zorg voor minder werkdruk, want anders kom je niet toe aan wat belangrijk is en doe meer samen en op de inhoud gericht.’ In de praktijk ziet Nulkes veel vorm, zoals filmpjes op social media over de eigen ideeën. ‘Nee, wissel ideeën uit. Steeds vaker hoor ik het woord “liefdevol”. We moeten naar liefdevol leiderschap.’

Waar moet zo’n nieuwe leider dan aan voldoen?

‘Wees integer, inclusief en innovatief. Je moet een balans vinden tussen dienend en daadkrachtig zijn. Wees ook gericht op de lange termijn. De nieuwe leider is kritisch op zichzelf en heeft het lef om de status quo uit te dagen. Werk constructief samen en ga voor impact en invloed, niet voor autocratisch leiderschap. Toon zelf meer emotie en empathie. Dat betekent niet dat je moet gaan huilen, maar politiek is emotie, want je raakt levens van mensen. Maar mensen missen nogal eens aansluiting. Zet hun signalen door naar beleid. Ga politiek bedrijven en niet campagne voeren.’

Nulkes pleit voor het creëren van duurzame lange termijnoplossingen, meer samenwerking met maatschappelijke organisaties en voor ethisch en transparant handelen. ‘Integriteit en moreel leiderschap moeten centraal staan. Alleen zo kunnen we een nieuwe bestuurscultuur creëren en het vertrouwen in de politiek herstellen.’ Dat klinkt allemaal hartstikke mooi en verstandig. Maar waarom zien we dat nu dan niet? ‘We zijn het verplicht aan onze inwoners en kiezers om op deze manier te opereren. Je belandt in een cultuur als de huidige. De roep om zelfreflectie is groot. De leider die het hardste riep om een nieuwe bestuurscultuur zit nu ziek thuis. Dat is heel jammer. Je moet hier samen invulling aan geven. Ik doe dat met groepen en dat geeft hoop voor de toekomst.’

Wat moeten de nieuwe leiders doen om de oude leiders te vervangen?

‘De huidige leiders gaan dat niet alleen doen. Bepaalde groepen worden onvoldoende bij de politiek betrokken en ook niet bereikt. Als een kandidatenlijst niet representatief is, hoe moeten zij dan het gevoel krijgen dat mensen er voor hen zitten? De samenleving verandert. En wat is politiek talent? Bestuurders zetten zichzelf in kenmerken neer. Iemand als Fred Teeven zegt dan: retorisch goed zijn, lef hebben en strategisch denken. Een bestuurder uit Amsterdam zegt juist: verbinding, daadkracht en empathie. Als zij de volgende generatie gaan selecteren, krijg je een kopie van jezelf. Er heerst angst voor het onbekende, maar inwoners zijn niet gek. Het is moeilijk om het moedige gesprek te voeren, maar leg uit wat er niet kan. Mensen snappen dat heus wel, maar neem ze erin mee. Daar is lef voor nodig.’

Maar wat moeten de nieuwe leiders nou doen?

‘Ze moeten samenwerken met de huidige leiders, maar ook coalities vormen met mensen die het anders willen doen. Niet op partijniveau, maar in samenwerking met nieuwe generaties voorstellen indienen. En ook zelf investeren in het vergroten van je tribe. Betrek die erbij, want dan heb je een grotere achterban, die wellicht ook politiek actief wordt. En zo krijg je meer impact. Je moet een visie hebben voor de toekomst en daar stap voor stap naartoe werken. Inclusieve politiek, vanuit de eigen rol samenwerken. Daar werken we naartoe. En dat is een hele interessante weg.’

Is de politieke partij geen hindernis?

‘Partijen maken van zichzelf een hindernis. Ronald Waterman (33 jaar lang lid van de Provinciale Staten van Zuid-Holland en benoemd tot beste Statenlid van Nederland, WB) is een fascinerende man. Hij zat in een concentratiekamp en is nu 90 jaar en tot de dag van vandaag bezig om de wereld mooier te maken. Hij is mijn inspirator. Hij keek niet naar partijen, maar wat men wil bereiken en deed dan een voorstel, zodat iedereen kon groeien. Soms was hij maandenlang bezig om een gezamenlijk project te maken. Tegenwoordig moet alles zogenaamd snel. Maar kies gewoon wat het belangrijkste voor je is, maak daar een visie op en zoek medestanders om het erdoor te krijgen. Lees dus ook eens het verkiezingsprogramma van een ander. Politiek is niet campagne voeren, maar op de marktplaats van ideeën samen iets verder brengen.’

Hoe zit het met de rol van bedreigingen en de hardere mores in de politieke arena. Je schrijft over online haat en seksisme. Schrikt dat mensen niet juist af om de politiek in te gaan, vooral vrouwen en mensen met een migratieachtergrond?

‘Dat is tweeledig: haat moet nooit jouw impact in de maatschappij voorkomen. Weet wat je wil bereiken en hoe dat het beste kan en ga daar vol voor. Ik noem wel één handelingsperspectief: praat erover, voel je niet alleen. Je hoeft ook niet alle reacties te lezen. Sluit je ervoor af. Er is ook verschil tussen online haat en een bedreiging. Als er geen sprake is van bedreiging, moet je je niet laten afschrikken.’

Je stelt in je inleiding een aantal goede vragen. Misschien kun je enkele ook beantwoorden, zoals: wat is het belangrijkste om te weten en te kunnen zodra je politiek actief wordt?

‘Dat de rest ook maar wat doet. Toen ik begon, was ik jong. Er zaten veel ouderen in de fractie. Hoe doen zij het? Vertrouw op jezelf. Weet waar je terecht kunt, realiseer je support-systeem: familie en coaching. En: wees op de hoogte van al je inhoud: prioriteer je thema’s en ken de inhoud beter dan ieder ander.’

Hoe zorg je voor een goede work-life-politiek balans? Een urgent issue, ook in de lokale politiek.

‘Een work-life-balance bestaat niet. Je kunt alles, maar niet alles tegelijk. Ik kreeg een burn-out, toen ik in de Provinciale Staten zat en dat was een grote leerles. Het gaat erom dat je keuzes maakt en wat je doet moet je 100 procent doen. Leg je telefoon weg. Je hoeft niet altijd verbonden te blijven. Veel mensen hebben het gevoel dat ze altijd beschikbaar moeten zijn. Moet dat altijd of kun je ook een uurtje sporten? Neem die regie over je leven in plaats van zelf geregisseerd te worden. Stap uit die slachtofferrol van dat het te druk is. Stap naar de agendacommissie en ga met elkaar in gesprek als volwassenen. Soms is “druk zijn” een statussymbool. Bepaal wat belangrijk is en maak daar tijd voor.’

Wat is de grootste valkuil in de politiek?

‘Dat dus. Altijd bereikbaar zijn. Overal “ja” op zeggen. Een andere valkuil is: moeilijke gesprekken uit de weg gaan. Het is gemakkelijker om dingen niet te bespreken, maar leg het beter meteen op tafel. Dan investeer je meer in “samen”. Zet geen vragenlijst uit als je participatie wilt. Dat is een peiling. Als je ergens voor gaat, ga er dan voor staan. Ik heb een college begeleid met vluchtelingenopvang. Twee dagen na de bewonersbrief is er een inloopavond georganiseerd. Mensen waren teleurgesteld, boos, bang. Maar stel goede vragen en verplaats je in de ander en dan is al veel weggenomen. Wees niet bang voor de mening en emoties van inwoners. We vergeten dat wel eens en vechten het dan online uit. Een derde valkuil: onvoldoende balans tussen inhoud, processen en relaties. Heb altijd aandacht voor het laatste, want in de politiek draait het ook om gunnen.’

Je hebt het over ongeschreven regels in de politiek. Kun je er één noemen?

‘Je kunt alles uit je hoofd leren, maar vaak is er al een bepaalde manier van omgaan met elkaar, de cultuur. De manier van vergaderen, hoe je elkaar aanspreekt, softe dingen, maar heel bepalend. Ga dus meteen in gesprek met de nestor en met andere oudgedienden: wat moet ik weten wat niet in het reglement staat? En als je iets wilt veranderen? Ik zou als je nieuw bent wel eerst het plaatje compleet maken en alleen samen met anderen er iets tegen doen. Vind dus gelijkgestemden.’

Ook een intrigerende vraag: hoe word je een kiezersmagneet?

‘Zet je zichtbaarheid in om mensen in beweging te krijgen. Zet social media strategisch in: niet alleen jezelf in een restaurant laten zien, maar laat het om de ander draaien. Weet ook wat je wilt bereiken met je social media, want het kan nul effect hebben. Ik heb mijn crowdfunding erop gedaan, vind er klanten, deed er mijn campagne. Heb dat sterk voor jezelf. Laat je er ook over informeren en positioneer je niet als onderscheidend, maar onvergelijkbaar. Meer woningen? Ja, maar wat is nou jouw verhaal? Er is er maar één zoals jij, alleen jij kan dat.’

Hoe betrek je jongeren bij de politiek?

‘Carla Breuer, burgemeester van Teylingen, zegt het mooi in het boek: je moet naar de jongeren gaan en vragen wat ze willen. Doe het op jouw authentieke manier. Ontmoet hen op hun plek, maar blijf jezelf. Dat geldt ook voor het zoeken naar meer vrouwen of migranten: verplaats je in die ander, stap uit je bubbel en hoor wat er leeft. Ga eens iets samen doen: een werkbezoek of een initiatiefvoorstel. Doe dat niet één keer en het dan op social media melden, maar in een aanpak van jaren. Neem die tijd ook. Pas dan echt neem je het echt serieus. Vaak vraagt men vrouwen uit het niets om op de lijst te gaan staan. De eerste reactie is dan vaak: nee. Als je ze al betrokken hebt, dan is het veel logischer dat ze op de lijst gaan staan. Maak per groep een aanpak waar je de groep op verder brengt. De eerste partij die dit goed doet, gaat veel stemmen winnen. Ja, oprechtheid heb je ook nodig. Veel partijen laten het liggen: willen we er wel energie aan besteden? De vraag stellen is hem beantwoorden.’

Wat is de rol van macht in de politiek en hoe blijf je aan de macht?

‘De nieuwe leider gaat niet voor macht, maar voor impact en invloed. Dat is op een andere manier naar de wereld kijken. Met macht wil je iets worden in het politieke. Je ontleent eigenwaarde aan je eigen power. Maar wat wil je bereiken in de politiek? Met het effect wat je wil bereiken zijn de rising stars erg bezig. Je moet daarvoor ook het leiderschap van anderen vergroten. Je zit er anders in. Een vraag aan de lezer: wat kun je vandaag nog doen om de nieuwe generatie in de politiek een stapje verder te brengen? Als tien lezers dat doen, ga je iets creëren. Geef dit boek aan iemand die nog niet in de politiek zit, maar die je dat wel ziet doen. Geef het aan een jongere. Die voelt zich dan gezien.’