Lessen in tegenspraak al in de collegebanken

Effectief tegenspraak bieden en adequaat reageren op politieke druk kan het best al in de collegebanken aangeleerd worden. Het onderwerp leeft onder studenten en het hoger en wetenschappelijk onderwijs besteden er aandacht aan.

Goed bestuurlijk handelen

Bestuurskundeopleidingen besteden al langer aandacht aan tegenspraak, maar de wijze waarop verschilt. Leonie Heres, universitair hoofddocent Bestuurskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar Integriteit van het Lokaal Bestuur aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘De laatste jaren is er meer aandacht voor wat je de morele emancipatie van ambtenaren kunt noemen: als ambtenaar nadenken over morele aspecten van het werk en mogelijke waarden en waardenconflicten. Als bestuurskundigen hebben we naar mijn idee nog wat weinig nagedacht over structuren om daar invulling aan te geven en dat te kanaliseren. Dat is de volgende stap.’ 

Op haar universiteit richt het onderwijs zich niet alleen op hoe het openbaar bestuur werkt, maar ook op de vraag hoe het zou móéten werken. Studenten worden uitgedaagd om na te denken over hun eigen opvattingen over goed bestuurlijk handelen. 

Wethouder op de kamer

‘Loyale tegenspraak en omgaan met ambtelijke druk zijn te belangrijke onderwerpen om er pas na de opleiding mee geconfronteerd te worden’, schrijft Julien van Ostaaijen. Hij is universitair docent aan de Universiteit van Tilburg en verbonden aan Avans Hogeschool, als lector Recht en Veiligheid. In zowel onderzoek als onderwijs behandelt hij de onderwerpen tegenspraak en tegenmacht. ‘Als je straks ambtenaar bent en er komt een wethouder op je kamer die de deur dichtdoet en je iets vraagt waarmee tegelijk een vorm van oneigenlijke druk wordt uitgeoefend, moet je daar tijdens de studie al op voorbereid worden’, vindt hij. Het begint volgens hem met ervaring opdoen, en dat kan het best zo vroeg mogelijk.

Bestuurlijke missers

Met de groeiende aandacht in het onderwijs en binnen de overheid zelf, lijkt er meer ruimte te ontstaan voor een gestructureerde benadering van het onderwerp ambtelijke tegenspraak. Maar of dit in de toekomst genoeg zal zijn om bestuurlijke missers zoals in het Groningen-dossier of de Toeslagenaffaire te voorkomen, is volgens Van Ostaaijen de vraag. ‘Een situatie van oneigenlijke bestuurlijke en politieke druk of de noodzaak van tegenspraak moeten studenten herkennen. Hoe ze later in zo’n situatie handelen, is van veel factoren afhankelijk, zoals de ontvankelijkheid van de bestuurder.’

Lees het hele verhaal in Binnenlands Bestuur nr. 5 (inlog)