Charmant en gedecideerd

Ze komt uit het lokaal bestuur, is thuis in de belangrijke dossiers, heeft verstand van gemeentefinanciën én ze kan binden. Vraag oud-collega’s naar hun ervaringen met de kersverse VNG-directeur Jantine Kriens en je krijgt een lofzang. Maar heeft ze ook geduld genoeg?

Het is opmerkelijk hoeveel mensen zeggen dat ze direct aan de Rotterdamse PvdA-wethouder Jantine Kriens dachten toen ze hoorden dat de functie van directievoorzitter bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vacant was.

‘Ze is ambtenaar bij het rijk en de gemeente geweest, ze was raadslid en wethouder en ze vindt moeilijke dossiers leuk’, zegt Arjan van Gils, gemeente­secretaris in Amsterdam en voorheen in Rotterdam.

‘Er komt nu veel op de gemeenten af. Zij weet wat er speelt en wat we nodig hebben’, zegt de Utrechtse wethouder Jeroen Kreijkamp (D66). ‘Met haar uitgebreide bestuurlijke ervaring is ze de gedroomde directievoorzitter van de VNG’, zegt Roel Cazemier, burgemeester van Dinkelland namens de VVD. Zowel Cazemier als Kreijkamp kennen Kriens uit het College van Arbeidszaken (CvA) van de VNG. Bert de Haas van Abva­Kabo, die Kriens verschillende keren tegenover zich vond bij cao-onderhandelingen, zegt: ‘Zij is iemand met lange termijnvisie. Die heb je nodig bij de VNG. Het is een complexe situatie met decentralisatie van taken, opschaling en ontoereikende budgetten. Het is fijn als aan de top van de VNG iemand staat met lef en een duidelijke visie.’

‘Ze brengt veel ervaring en kennis mee. Juist nu, met de decentralisaties van de Awbz (Algemene wet bijzondere ziektekosten, red), Jeugdzorg en Participatie is het belangrijk dat gemeenten een goede onderhandelingspartner zijn naar het rijk’, zegt Ineke Bakker, concerndirecteur maatschappelijke ontwikkeling in Rotterdam. Minister Ivo Opstelten, die als burgemeester van Rotterdam Kriens meemaakte als raadslid en wethouder, zegt: ‘Zij heeft enorm bindende kwaliteiten. Dat is belangrijk voor de VNG. Je moet op één lijn komen, anders heb je geen positie naar het kabinet.’

Stadsbelang
Kriens, sinds 1 mei directievoorziter van de VNG, geniet bekendheid als lokale PvdA-politica. Dat is pas een jaar of tien het geval. Kriens was een kwart eeuw ambtenaar en ambieerde geen politieke loopbaan. Ze stelde zich alleen kandidaat omdat ze op een bijzondere manier werd gevraagd.

Collega-ambtenaar en vriendin Noor Samkalden, dochter van voormalig burgemeester van Amsterdam en minister Ivo Samkalden, zag in haar een politiek talent. Noor Samkalden, zelf prominent PvdA-lid, adviseerde de Rotterdamse afdeling om Kriens te benaderen voor een plaats op de lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2002. Doordat Samkalden inmiddels overleden was, had Kriens het gevoel dat ze niet kon weigeren.

Ze werd politicus tegen wil en dank, zegt ze zelf. Een echte partijpoliticus is ze dan ook nooit geworden. ‘Jantine heeft het vermogen om het stadsbelang en het algemeen belang te laten prevaleren boven het partijbelang’, zegt Opstelten.

Bert Cremers, burgemeester van Waddinxveen en destijds fractievoorzitter van de Rotterdamse PvdA: ‘Ze is geen echte politica in die zin dat ze het gevecht om de macht aangaat. Ze is iemand die haar werk goed wil doen.’

Marja Bijl, manager bij Humanitas in Rotterdam en destijds PvdA-afdelingsvoorzitter: ‘Ze is inhoudelijk gedreven, ze zit er niet omdat ze er zo graag wil zitten.’ ‘Ze hecht niet aan het pluche’, stelt concerndirecteur Bakker.

In maart 2002, als Kriens in de gemeenteraad wordt gekozen, maakt de PvdA voor het eerst geen deel uit van het college. ‘Er was een Leefbaarcollege en de halve stad zag ons als de belichaming van het kwaad’, vertelt Cremers. Precies twee maanden na de gemeenteraads­verkiezingen wordt Pim Fortuyn vermoord, waardoor de verhoudingen in Rotterdam nog grimmiger worden. De emoties gieren door de raadszaal, maar lijken op Kriens geen vat te krijgen.

Cremers: ‘Jantine viel op doordat ze rustig bleef. Ze ging voor de inhoud en was verbindend. Dat deed veel goed.’

Onder vuur
Dat bleef zo, ook toen ze in 2006 in het college kwam en geregeld onder vuur werd genomen door Leefbaar Rotterdam. ‘Als de sfeer snauwerig of hysterisch wordt, blijft zij kalm’, aldus de Rotterdamse PvdA-wethouder Marco Florijn. Van Gils: ‘Ze laat zich niet provoceren. Ze kan goed in rollen denken. Ze weet: men is boos op de bestuurder, niet op de persoon. Ze kan er relativerend mee omgaan.’ Ook toen Kriens op scherpe kritiek van haar eigen partijgenoten stuitte, in de discussie over de deelgemeenten, wond ze zich niet zichtbaar op. ‘Zij wilde de bevoegdheden van de deelgemeentes beknotten en naar een wijkraadmodel. Wij stonden tegenover elkaar, maar de verhoudingen bleven goed’, zegt Cremers. Dat wil overigens niet zeggen dat Kriens niet fel reageert. ‘Ze kan boos worden en dan krijg je er bij haar wel van langs. Maar ze gooit niet met modder, het is altijd op de inhoud,’ aldus de Rotterdamse wethouder Hamit Karakus (PvdA).

Marianne Donker, voorheen directeur GGD in Rotterdam en nu directeur bij het ministerie van VWS: ‘Ze is geen softie. Ze is ook zakelijk, hard en ongeduldig.’

‘Door de stevigheid waarmee ze bestuurt, zijn mensen niet altijd blij met haar. Maar ik denk dat ze als persoon geen vijanden maakt’, meent Bijl.

Pittig
Kriens is pittig en niet bang. ‘Ze heeft een zekere mate van onafhankelijkheid en eigenzinnigheid’, aldus Opstelten. Als ze als twintiger gaat werken bij de dienst Onderwijs van de gemeente Rotterdam weigert ze de verplichte prikklok te gebruiken. Ze wil niet op haar aanwezigheid worden beoordeeld, maar op haar werk. Zij is degene die namens de collega’s protest aantekent als er een herplaatsingskandidaat op hun afdeling wordt geplaatst zonder dat er een sollicitatieprocedure aan voorafgaat. Saillant detail is dat zij en de herplaatsingskandidaat verliefd op elkaar worden en inmiddels al meer dan dertig jaar samen zijn. Moed toont ze ook als ze in 2009 midden in de begrotingsbehandeling in de Rotterdamse raad de taken van haar collega Lucas Bolsius overneemt. Bolsius, nu burgemeester van Amersfoort, was destijds wethouder van financiën. Hij werd plotseling onwel. Kriens nam het begrotingsdebat over. Achteraf zegt ze: ‘Ik heb me vaak afgevraagd waar ik het lef vandaan haalde.’

Concerndirecteur maatschappelijke ontwikkeling Ineke Bakker herinnert zich het voorval nog goed: ‘De ambtenaren op de tribune zweetten peentjes, maar zij zelf zag er onverstoorbaar uit.’ Bolsius: ‘Zij gaat lastige situaties niet uit de weg.’

Dat blijkt ook in 2010, als ze vanuit de VNG betrokken is bij zeer moeizame cao-onderhandelingen. AbvaKabo-onderhandelaar Bert de Haas: ‘Ze was nieuw in de delegatie en had niet veel kaas gegeten van arbeidsvoorwaardelijke onderhandelingen, maar ze durfde haar nek uit te steken. Veel mensen zouden zeggen: liever niet, maar zij gaat zo’n uitdaging niet uit de weg.’

Twee jaar later staan De Haas en Kriens opnieuw tegenover elkaar bij cao-onderhandelingen. Uiteindelijk gaan de werkgevers akkoord met een loonsverhoging, terwijl het kabinet wil vasthouden aan de nullijn. ‘Toen moest ze naar de minister, maar daar werd ze niet zenuwachtig van.’ Cazemier, vice-voorzitter van het CvA: ‘De druk vanuit het ministerie was enorm, maar wij zeiden: “Gemeenten zijn zelf verantwoordelijk.” Jantine hield haar rug recht.’

Dienstmeisje
Hoewel ze zich niet opstelt als partij­politicus, is Kriens een echte sociaal-democraat. Iemand die gelooft in onderwijs als middel om mensen een sterkere positie te geven. Bij haar afscheid van de Rotterdamse raad memoreerde ze haar grootmoeder, die als 11-jarige van school moest om dienstmeisje te worden in het welvarende Kralingen, en haar vader, die naar de ambachtsschool moest omdat ‘ons soort mensen’ niet naar het lyceum ging. Als ze als student Nederlands les geeft aan kinderen van gastarbeiders, wordt ze daar zo door gegrepen dat ze haar studie eraan geeft. De volgende 25 jaar – totdat ze in de raad komt – houdt ze zich in allerlei functies bezig met educatie aan minderheden en onderwijsachterstandenbeleid. ‘Zij wil zorgen dat mensen een stapje verder komen’, stelt Florijn. Een van haar grootste successen als wethouder in Rotterdam is de aanpak van de dak- en thuislozenproblematiek. Rotterdam telde zo’n 3.000 daklozen.

‘Dat was bijzonder complex’, weet Donker. ‘Het werd gecoördineerd vanuit de GGD, maar er werd ook samengewerkt met verslavingszorg, woningcorporaties, politie, justitie, buurten en wijken en er werden maatwerk-arrangementen gemaakt in de bijstand.’

Ook huiselijk geweld pakt Kriens voortvarend aan. Op de eerste dag dat de wet de mogelijkheid biedt de dader uit huis te plaatsen in plaats van het slachtoffer onder te brengen in een opvanghuis, gebeurt dat ook in Rotterdam. ‘Dat waren doorbraken die echt aan haar zijn te danken’, vindt Van Gils.

‘Ze heeft hart voor mensen’, zegt de Nijmeegse PvdA-wethouder Hannie Kunst, die met Kriens in de onderhandelingscommissie van het CvA zat. ‘Niet alleen voor burgers in kwetsbare omstandig­heden, maar ook voor haar ambtenaren.’ In haar laatste periode als wethouder had ze onder meer de portefeuilles financiën en bestuur en organisatie en was ze verantwoordelijk voor bezuinigingen en een grote reorganisatie. In Rotterdam verdwenen 2.500 banen. ‘Dat ging haar echt aan het hart. Ze zal niet pamperen. Jantine is iemand die doorpakt en laat mensen niet blijven als er geen werk meer is, want ze is zakelijk. Maar ze had veel oog voor de medewerkers. Ze maakte zich zorgen.’

Dat Kriens de portefeuille financiën wilde, was destijds overigens opmerkelijk, omdat haar affiniteit bij maatschappelijke ontwikkeling ligt. Bijl: ‘Ze realiseert zich dat je alleen iets kunt bereiken als je financiën op orde zijn.’ Bakker vertelt dat Kriens zich als wethouder van financiën anders opstelde dan voorheen. ‘Directiever. Ze kan variëren in stijlen. Er was een groot tekort. Ze gaf de financiële kaders aan en stuurde daar strak op.’

Draagvlak
Bij de VNG zal Kriens oog moeten hebben voor de belangen van grote en kleine gemeenten. ‘Dat kan zij. Zij snapt dat dat het wezenskenmerk van de VNG moet zijn’, aldus Bolsius.

Kunst: ‘De VNG heeft de neiging naar binnen gericht te zijn en erg naar het Haagse te kijken. Maar ik ben ervan overtuigd dat Jantine goed zal luisteren naar de gemeenten en verbinding en draagvlak zoekt.’

‘Charmant en gedecideerd zal ze iedereen de ruimte geven en een breed gedeelde mening uit de discussie halen’, voorspelt Cazemier. ‘Ze zoekt een oplossing waarmee iedereen uit de voeten kan’, zegt Florijn. Voor hij met Kriens in het Rotterdamse college zat, werkte hij met haar samen bij de cao-onderhandelingen. ‘Zij gaat ervan uit dat je elkaar wat gunt en dat iedereen met opgeheven hoofd naar de achterban kan. Het idee is dat je het samen beter gaat maken.’

Bakker verwoordt het zo: ‘Ze doet niet mee aan dat meestal overbodige positiespel van wij en zij. Het is wij. Zo verbindt ze mensen. Op die manier zal ze ook zorgen voor verbinding tussen grote en kleine gemeenten en tussen gemeenten en rijk.’

De kans bestaat dat het Kriens niet snel genoeg gaat. ‘Ze houdt van tempo’, weet Bolsius. ‘Ik hoop dat ze er energie uit haalt om al die mensen op een lijn te krijgen. Ze is niet iemand die daar veel geduld voor heeft’, aldus Karakus. ‘Ze houdt van grote stappen, wat mij betreft soms te groot. Dat is niet altijd goed voor het proces’, vindt De Haas.

Opstelten heeft alle vertrouwen in een sterke VNG met Annemarie Jorritsma als voorzitter en Kriens als directeur. ‘Zij zullen een sterk tandem vormen. De combinatie PvdA en VVD is mooi, maar qua persoon vullen ze elkaar ook aan. Annemarie heeft het hart op de tong, Jantine is beschouwender. Voor beiden geldt dat ze besluitvaardig zijn. En het zijn allebei vernieuwers. Ze zijn niet gericht op beheren, maar op stappen zetten.’

Ook Cazemier verwacht veel van het duo.  ‘Annemarie reageert meer primair, Jantine meer secundair. Het is een ijzersterke combinatie. Het zal de positie van de VNG krachtiger maken. Ik verwacht veel van hun inbreng bij de voorbereiding van beleid. Je kunt wel mooie wetten maken, maar als die niet uitvoer­­­baar zijn of als er geen geld is, heb je er niets aan. Samen kunnen ze heel goed de positie van de gemeenten voor het voetlicht brengen.’

CV Jantine Kriens
Jantine Kriens (Rotterdam, 1954) studeerde Nederlandse taal en letterkunde. Vlak voor de afronding van haar studie werd ze in Amsterdam leerkracht in een schakelklas met Turkse en Marokkaanse jongens. Kriens was jarenlang ambtenaar, onder meer bij de gemeente Rotterdam en bij het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap. In 2002 werd zij voor de PvdA gekozen in de Rotterdamse gemeenteraad. In 2006 werd ze wethouder volks­gezondheid, welzijn en maatschappelijke opvang. Vanaf 2010 had ze de portefeuilles financiën, bestuur en organisatie, volksgezondheid en maatschappelijke ondersteuning. Ook was ze voorzitter van het College van Arbeidszaken (CvA) van de VNG. Sinds 1 mei is Kriens voorzitter van de directieraad van de VNG.