‘We zijn een dankbare schietschijf’

De ambtelijke organisatie van Amsterdam gaat op de schop. Voorzitter van de centrale ondernemingsraad René van Urk Dam begrijpt best dat de hoofdstad mee wil met zijn tijd, maar vraagt zich af welke problemen opgelost moeten worden. Overhaast reorganiseren veroorzaakt alleen maar problemen.

Amsterdam heeft het, maar volgens gemeentesecretaris Arjen van Gils wel te veel. De hoofdstad heeft voor iedere duizend inwoners negentien ambtenaren in dienst, bij andere grote gemeenten zijn dat er elf. En ze kosten ook nog eens aanmerkelijk meer dan hun collega’s in bijvoorbeeld Rotterdam of Den Haag. VVD-wethouder Van der Burg, verantwoordelijk voor de ambtelijke organisatie, weet wat er moet gebeuren: reorganiseren en ontslaan. Ook aan de top, want de stad heeft straks minder behoefte aan chiefs voor minder en efficiëntere indians. Gods woord in een ouderling voor de gemeenteraad, die in de strijd om de kiezersgunst maar wat graag afgeeft op de ‘ambtenarenkaste’ in de wijken en aan de Amstel. ‘We zijn een dankbare schietschijf’, verzucht de voorzitter van de centrale onder­nemingsraad René van Urk Dam.

‘Bravo dat het college eindelijk het ambtelijk apparaat activeert’, zei oudgediende in de gemeenteraad CDA’er Lex van Drooge tijdens een raadsdebat over de hervorming van de ambtelijke organisatie medio januari. ‘Amsterdam is nog één sociaal sanatorium’, citeerde Het Parool hem. Het CDA is piepklein in Amsterdam en vecht om haar raadsbestaan, maar ook de coalitiepartijen vinden het volkomen terecht dat de ambtelijke organisatie op de schop gaat.

René van Urk Dam (45) ziet de discussie met lede ogen aan. Hij zegt: ‘Wij zijn helemaal niet principieel tegen reorganisatie. Ambtenaren willen best met hun tijd meegaan. Wij zien ook dat er minder geld te verdelen is en dat werk goud waard is, maar wij willen wel weten wat de nieuwe reorganisatie gaat opleveren. Waartoe dient ze? En welk probleem is opgelost als de reorganisatie is afgerond? Ik heb geen idee. Ik zit met het bange vermoeden dat het voornamelijk draait om de euro’s, waarbij vervolgens een plan wordt bedacht. Het gaat niet om de verbetering van het ambtelijk apparaat, maar om de bezuiniging erop.’

Amper voorzitter van de centrale ondernemingsraad (COR) werd Van Urk Dam begin januari onmiddellijk geconfronteerd met een radicale reorganisatie en verontruste ambtenaren. ‘Ik had wel verwacht dat ik veel tijd kwijt zou zijn aan het voorzitterschap van de COR, maar dat ik er zo zou door worden opgeslokt, dat was even wennen. Dag en nacht stromen de mails binnen. Mensen willen je zeker nu altijd kunnen bereiken en dus moet je altijd bereikbaar zijn’, zegt Van Urk Dam. Hij is medewerker van de Dienst Basisadministratie, maar daar komt in de praktijk door zijn werk voor de ondernemingsraad niets van. ‘De baas staat het toe en heeft er begrip voor, maar ziet liever dat ik mijn kennis en kunde gebruik voor zijn afdeling. Maar goed, hij weet ook dat hij van mijn werk voor de centrale ondernemingsraad profiteert’, aldus de COR-voorzitter.

Forse krimp
Hij volgde in januari Jeroen Verhulst op, die zeven jaar COR-voorzitter was geweest. Zo lang ziet Van Urk Dam zich niet in die veelvretende functie. ‘Ik ben voor drie jaar benoemd en die periode houd ik vooralsnog voor mijzelf aan. Mijn voorganger was zeventig tot tachtig uur in de week bezig met het voorzitterschap. Hij wist waarom alles draaide en was van alles op de hoogte, maar hij betaalde daar wel een prijs voor. De halve COR kwam op zijn schouders terecht, met het risico dat er niets van de ondernemingsraad zou overblijven als hij zou wegvallen. Ik heb daarom gelijk na mijn benoeming de verantwoordelijkheden verdeeld en mensen er meer bij betrokken. Als je de goeie mensen verantwoordelijkheid geeft, dan lopen ze daar niet voor weg. Dat geldt ook voor de medezeggenschap.’

Komen we op de ‘revolutie’ die zich aan de Amstel afspeelt. De ambtelijke organisatie wordt hervormd, het bestuurlijke stelsel gaat op de schop. Van de bijna vijftig dienst- en stadsdeeldirecteuren blijven vier clusterdirecteuren over. Er komen ruim veertig ‘resultaatverantwoordelijke eenheden’ in vier clusters: sociaal, dienstverlening en informatie, bedrijfsvoering en ruimte en economie. Op zeven locaties komen stadsloketten waar de Amsterdammer voor alles terecht kan. Alle ambtenaren komen onder één ambtelijk apparaat te vallen. Op dit moment telt de gemeente Amsterdam bijna 13 duizend voltijdbanen. Wethouder Van der Burg meldde vorige week dat ruim negenhonderd banen tot 2016 verdwijnen. Van Urk Dam: ‘In dat proces speelt de centrale ondernemingsraad als adviseur en reality check een belangrijke rol. Wij zijn onaangenaam verrast door de forse krimp die de wethouder vorige week aangekondigde. Je ziet dat de politiek graag vertelt wat er mis is of wat beter kan, maar over de consequenties hoor je niemand. Nú is het leuk om het aantal ambtenaren te verminderen, maar als straks de dienstverlening op alle fronten achteruit gaat, dan deugt het weer niet. Zal je zien dat de ambtenaren het hebben gedaan.’

Nu is het voor de Amsterdamse gemeenteraad ook niet zo moeilijk om de draak te steken met de ambtenarij. CDA-raadslid Van Drooge refereerde in het raadsdebat over de hervorming van de ambtelijke organisatie aan de tientallen uitgerangeerde topambtenaren die in de zogenoemde Wibautgroep duimen zitten te draaien. Van Drooge, geciteerd in Het Parool: ‘Een aantal verdient rond de Balkenendenorm en geeft één keer per jaar een deftig boekje uit. Laat ze een baan accepteren waarbij ze voor minder geld dingen doen die ze wel kunnen.’ Volgens de laatste berichten worden 34 van de 47 boventallige directeuren op straat gezet. Van Urk Dam: ‘Dat is voor ons heel verrassend, want eind vorig jaar heeft de gemeente een nieuw mobiliteitsbeleid voor topfunctionarissen vastgesteld, waarbij het college ook voor deze groep boventalligheid zoveel mogelijk wilde voorkomen. Ik vertegenwoordig alle ambtenaren, dus ook de directeuren. Ik vind wél dat de verhoudingen erg scheef worden in Amsterdam als alleen ambtenaren in schaal 7 of 8 boventallig worden, terwijl de directeur in schaal 18 van wie in feite wordt gezegd dat hij geen plaats meer heeft in de organisatie, te allen tijde mag blijven zitten.’

Straktrekoperatie
De intenties achter de reorganisatie kunnen best goed zijn, zegt de COR-voorzitter. ‘Maar er is nog zo weinig uitgewerkt. We moeten efficiënter met elkaar gebiedsgericht samenwerken. Er moet een einde komen aan de verkokering. Er moet een cultuurverandering komen. Er moet resultaatgericht worden gewerkt. Dat roepen ze bij de Rabobank en de KLM ook. Prachtig, maar doe het eerst maar eens en laat zien wat het oplevert.’ Zijn grootste ergernis is dat de riedels over cultuurverandering en efficiëntie in het verleden ook werden gebezigd om de ene na de andere reorganisatie te rechtvaardigen. ‘We hebben sinds 2008 115 en sinds 2011 58 reorganisaties gehad; dat maakt het werk er niet leuker op hoor. Maar niemand in het gemeentehuis die kan vertellen wat deze reorganisaties hebben opgeleverd. Dat weet de gemeentesecretaris gewoon niet. Ja, zegt de wethouder, ze hebben ertoe geleid dat we het overzicht kwijt zijn, dus gaan we nu een mega-reorganisatie doorvoeren waarmee we alles weer straktrekken. Zo kunnen we elkaar tot in de eeuwigheid bezighouden.’

René van Urk Dam vreest dat met de grote ‘straktrekoperatie’ het talent uit het gemeentelijke apparaat van Amsterdam wordt verdreven en problemen worden opgelost die er niet zijn. Maar wel worden gecreëerd als jonge ambtenaren geen kans krijgen, met de vergrijzing ervaring en kennis verdwijnt en de stad blijft groeien. Of als op korte termijn de dienstverlening verslechtert en dure freelancers moeten worden ingezet. Hij zegt: ‘Dat is toch de les van iedere reorganisatie in overheidsland? Gemeentesecretaris Arjen van Gils is een prima kerel, daar niet van, maar in Rotterdam hebben ze er uiteindelijk dure bureaus bij gehaald om de reorganisatie rond te krijgen. De vrees is dat dat in Amsterdam ook staat te gebeuren, al verwacht ik wel dat Van Gils van het verleden heeft geleerd.’

Verreweg de meeste Amsterdamse reorganisaties en ‘efficiëntieslagen’ zijn vergeten en verdwenen, maar de COR-voorzitter besluit ter leering ende vermaeck met een ‘efficiëntieslag’ die wel voor het nageslacht bewaard is gebleven. ‘Twee jaar geleden had Amsterdam het project B11. Men had bedacht dat elf diensten van het concern vier miljoen euro konden besparen door efficiënter te gaan werken op het terrein van de bedrijfsvoering. Uiteindelijk is zes ton uitgegeven aan externen – 16 duizend manuren, 135 man erop gezet. De besparing was te verwaarlozen. Ze kwamen erachter dat de voorraadkast wat efficiënter kon worden beheerd en dat gezamenlijk kerstpakketten konden worden ingekocht. Een directeur zei tegen mij: “Het grootste voordeel van dit project is dat we elkaar wat beter hebben leren kennen.” Ga dan een middag met z’n allen slootje springen. Ook voor de mega-reorganisatie van nu in Amsterdam geldt: ga zorgvuldig te werk, weet wat je wilt bereiken en leer uit het verleden.’

CV
René van Urk Dam (Den Haag, 1969) zat op school in Bussum. Hij volgde de mavo, havo, meao en heao, en sloot zijn opleiding af met een post hbo-opleiding auditor. Hij had meer doorzettingsvermogen dan talent, zegt hij hier zelf over. Van Urk Dam werkte bij een punkpop platenmaatschappij en een ingenieursbureau. Hij streek neer bij de gemeente Amsterdam in 2001 en is adviseur kwaliteit bij de Dienst Basis­administratie. Van Urk Dam is sinds 1 januari 2014 voorzitter van de centrale ondernemingsraad van de gemeente Amsterdam.

‘Ik heb Van der Laan nog nooit ontmoet’

Waar nog liever ambtenaar?
Ik zou het wel kunnen, daarvoor ben ik professioneel genoeg, maar of ik naar Venray of Heerenveen zou vertrekken? Ik weet het niet. Ik zou toch de dynamiek missen. Er gebeurt hier zo veel. Ik kom uit Den Haag en mijn vader heeft daar veertig jaar gewerkt, de meeste tijd voor de gemeentesecretaris, dus met die gemeente heb ik wel wat. Een goede tweede.

Eberhard van der Laan.
Ik ken de burgemeester zoals de meeste Amsterdammers hem kennen. Ik heb Eberhard van der Laan nog nooit ontmoet. Zo benaderbaar is hij niet. Hij wordt ook behoorlijk afgeschermd. Mijn voorganger vertelde ooit dat een hoogtepunt in zijn carrière als COR-voorzitter de uitnodiging voor de nieuwjaarsreceptie van de burgemeester was. Dat was de enige keer dat hij hem de hand mocht drukken. Daarna werd de nieuwjaarsreceptie vanwege de kosten geschrapt, dus die handdruk gaat ook aan mij voorbij.

Ik hoef hem ook niet persoonlijk te kennen hoor. Mijn directe aanspreekpunt is de gemeentesecretaris. Hem spreek ik vaak. De wethouder spreek ik incidenteel. Dus als ik oordeel over de burgemeester, dan doe ik dat vooral als krantenlezer en televisiekijker. En dan krijg ik een positief beeld van hem als een kundig bestuurder.

Favoriete land/stad (niet Nederland).
We zijn de afgelopen drie jaar in India op vakantie geweest. De dynamiek spat ervan af, zeker als je het vergelijkt met de Hollandse gezapigheid. In India voel je dat je in een opkomende samenleving zit. De mensen willen het er echt beter hebben. We verblijven daarom ook niet in het Hilton, maar kiezen voor de hostels. Ons kind gaat gewoon mee. Dit is de wereld, leer er maar van. Mumbai is de aardigste stad. De dynamiek, de cultuur, de versmelting van het Britse verleden en het Indiase heden. De stad is eigenlijk niet te vergelijken met de rest van India, dat heel erg chaotisch kan zijn.

In de tijdmachine, waar naartoe?
Ik kijk liever vooruit dan achteruit. Honderd jaar de toekomst in. Ik kan mij niet voorstellen dat wij dan nog steeds de hele dag achter de computer zitten. Welk werk doen we dan? Honderd jaar is te behappen. Ik ben bang dat ik er niets meer van begrijp als ik duizend jaar de toekomst inga. Als je ziet welke ontwikkeling we de afgelopen tientallen jaren hebben doorgemaakt.