Gemeentesecretaris steeds vaker de sigaar

De afgelopen vijf jaar moest gemiddeld een op de vier vertrekkende gemeentesecretarissen gedwongen het veld ruimen. Omdat politieke verantwoordelijkheid minder snel door bestuurders wordt genomen, komt de functie van de hoogste ambtenaar van de gemeente steeds eerder onder druk te staan. De toename van incidentenpolitiek en afrekencultuur vergroot die kwetsbaarheid.

‘Val’-factoren

Dat vertrouwden gemeentesecretarissen toe aan René Grotens die woensdag aan de Tilburg University promoveert op zijn onderzoek naar leiderschap van gemeentesecretarissen. Een verstoorde verhouding tussen burgemeester of een wethouder en het ontbreken van een klik met het college zijn twee hoofdoorzaken bij het relatief hoge percentage gemeentesecretarissen dat de afgelopen jaren gedwongen werd te vertrekken. De derde belangrijke ‘val’-factor is de situatie als de gemeentesecretaris niet meer past bij de organisatie en de ontwikkeling die moet worden doorgemaakt.

Toenemende complexiteit

Het aantal gesneuvelde gemeentesecretarissen fluctueert, zo blijkt uit cijfers van de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS). 22 procent van de gemeentesecretarissen die in 2009 hun functie ter beschikking stelde, deed dat niet vrijwillig. In 2010 pakte 15 procent van de vertrekkers niet uit eigen beweging zijn tas en het jaar daarop steeg dat percentage naar 25 procent. 2012 kende een uitschieter naar 43 procent; in 2013 werd 23 procent van het aantal vertrekkende gemeentesecretarissen gedwongen op te stappen. Een relatief hoog percentage, stelt Grotens – in het dagelijks leven loco-gemeentesecretaris in Zeist – in zijn proefschrift ‘Kwetsbaar in Balans. Leiderschap van gemeentesecretarissen in complexe omgevingen’. ‘Zij opereren dan ook in de complexe krachtenvelden van het politieke bestuur, de ambtelijke organisatie en de samenleving. Tegelijkertijd worden deze krachtenvelden geconfronteerd met een toenemende complexiteit.’

Verharding politieke arena

Het werk van gemeentesecretarissen is er moeilijker en kwetsbaarder op geworden, stelt de beroepsgroep zelf. ‘Het besef dat de gemeentelijke organisatie niet meer in alle gevallen het antwoord heeft op complexe, dynamische en emergente vraagstukken, vraagt andere vormen van leiderschap’, stelt Grotens. Die kwetsbaarheid neemt de komende jaren naar verwachting alleen maar toe. ‘Door de verharding in en om de politieke arena, de toenemende taakverantwoordelijkheden door gemeenten en de afnemende politieke eindverantwoordelijkheid die politieke bestuurders nemen’, aldus Grotens in zijn proefschrift. Die kwetsbaarheid neemt vooral toe bij gemeentesecretarissen met een zogeheten managementprofiel, die zijn focus legt op de interne ambtelijke organisatie.

Leiderschap

Opvallend vindt Grotens dat over het type leider dat van een gemeentesecretaris wordt verwacht, in sollicitatiegesprekken weinig woorden aan worden vuilgemaakt. Er zijn gemeentesecretarissen met een uitgesproken bestuurdersprofiel – die zich in de politieke arena als een vis in het water voelen – en gemeentesecretarissen die zich meer senang voelen in een managementprofiel. En dan zijn er nog de combinaties van al dan niet externe gerichtheid. Grotens stelt dat colleges ‘graag zien dat gemeentesecretarissen zich een  bestuurdersprofiel aanmeten.’

Verstoorde verhoudingen

Om te overleven als gemeentesecretaris is ‘maatwerk in intermenselijke verhoudingen en zelfreflectie, in het besef dat de functie snel uit balans kan raken’, concludeert Grotens onder meer. Een verstoorde verhouding met de burgemeester betekent meestal dat de gemeentesecretaris naar een andere functie moet uitkijken. Als het niet lekker loopt met een wethouder, hoeft van een gedwongen vertrek niet altijd sprake te zijn. In een dergelijke situatie hangt veel af van de opstelling van de rest van het college en vooral die van de burgemeesters. Zonder zijn steun is het toch vaak einde verhaal.

Investeren

Net zoals het type leider nadrukkelijker in sollicitatiegesprekken aan bod moet komen, geldt dat voor de intermenselijke verhoudingen, vindt Grotens. Een kort gesprekje met de burgemeester tijdens de sollicitatieprocedure is te formeel en te kort, stelde een van de (geanonimiseerde) gemeentesecretarissen. Een middagje met de benen op tafel kan een hoop ellende besparen. In het geval niet de gemeentesecretaris, maar een nieuwe burgemeester aantreedt, is volgens Grotens investeren op het persoonlijk vlak een aanrader.