Elke ambtenaar moet participeren

Samenwerken met de buitenwereld vraagt ook om samenwerking binnen de gemeente. Gemeentelijk werkgevers zouden ambtenaren tijd en ruimte moeten geven om deel te nemen aan participatieprocessen. En dat geldt evengoed voor de beleidsambtenaar.

Publieke ‘bricoleur’
Een wijkmanager wilde een groep bewoners ondersteunen bij het opzetten van een buurttuin. Het was grond van de gemeente, goed voor de sociale cohesie en het groen sloot aan bij het beleid van de gemeente. ‘Maar de afdeling vastgoed wilde de grond niet gratis weggeven aan bewoners’, zegt de Tilburgse onderzoeker Wieke Blijleven, die op vrijdag 17 september promoveert op haar proefschrift over de gemeenteambtenaar als publieke ‘bricoleur’. ‘Je kunt dan als ambtenaar in gesprek gaan met je collega van een andere afdeling of opschalen naar bestuurlijk niveau.’ In dit geval kwam de ambtenaar met een creatieve oplossing: we noemen het een volkstuin. Er gelden dan andere regels en toen viel het ook voor ‘vastgoed’ binnen de kaders. ‘Ze konden het uitleggen.’ Blijleven zag tijdens haar onderzoek veel van dergelijke creatieve oplossingen voorbijkomen. ‘Ook wanneer er spanningen tussen bewoners ontstaan of ambtenaren initiatieven wel wilden ondersteunen, maar er geen budget was.’

Spanningen
Bewonersinitiatieven kunnen leiden tot spanningen binnen gemeenten, tussen afdelingen of zelfs tussen ambtenaren. ‘De groenafdeling kan een groeninitiatief waardevol vinden, maar vastgoed en verkeer niet. Soms verschillen ‘ruimte’ en ‘sociaal’ van mening. Uiteindelijk hebben ze elkaar wel nodig.’ Voor haar promotieonderzoek wilde Blijleven weten hoe participatiepraktijken van gemeenteambtenaren eruitzien en hoe zij die ervaren. Wat was de rol van de beleidsambtenaar: stedenbouwkundige, jurist of ecoloog. Hoe verhouden hun vakkennis en ideeën over de kwaliteit vanuit het vak zich met de participatiepraktijk? Hoe gaan zij om met spanningen en verwachtingen van bewoners en de ambtelijke organisatie?

Relatiewerk
Blijleven deed uitgebreid onderzoek in zes gemeenten en onderscheidde vijf participatiepraktijken: de situatie in kaart brengen, relatiewerk, bemiddelen, ‘buiten en ‘binnen’ verbinden en praktisch ondersteunen. ‘Als je met bewonersinitiatieven gaat werken, weet je van tevoren het eindresultaat niet of hoe je het moet aanvliegen. Je moet eerst de situatie in kaart brengen: hoe kijken anderen ernaar?’ Het gaat daarbij niet alleen om bewoners. Je moet ook onderzoek doen in de ambtelijke organisatie: welke beleidskaders zijn er, waar liggen ruimtes en mogelijkheden? ‘Dit in kaart brengen van de basisvoorwaarden stopt niet, want dat beeld blijft zich doorontwikkelen.’ Dat vraagt ook om relatiewerk met bewoners: je hebt vertrouwen nodig. ‘Investeer in die relatie, leg zaken uit vanuit jouw perspectief. Alleen dan kun je verder.’

Tijd en ruimte
Publieke ‘bricoleurs’ verbinden mensen, ideeën en belangen. ‘Niet alle ambtenaren zijn even intensief met participatie bezig. Het is wel noodzakelijk om soms flexibel te zijn en mee te denken om te kunnen inspelen op ideeën. Alle ambtenaren zouden er een beetje mee bezig moeten zijn.’ Gemeenten dienen ambtenaren tijd en ruimte te bieden voor participatieprocessen en te investeren in samenwerking tussen afdelingen en ambtenaren. ‘Ambtenaren lopen tegen agenda’s aan vol met plannen en vastgelegde budgetten, terwijl ze ook iets met participatie en initiatieven moeten doen. Je kunt hiervoor een aantal uren of budgetten invoeren die niet aan een project zijn gekoppeld of, waar nodig, tijd en middelen voor participatie in kunnen bouwen in projecten. Hoeveel is nodig voor het participatieproces?’

Geen apart participatiebeleid
Daarvoor is politiek-bestuurlijke steun belangrijk, want zelfs in gemeenten die ‘iets hebben’ met participatie lopen ambtenaren soms tegen de politiek aan. ‘Politiek en participatie kunnen elkaar doorkruisen. Als ambtenaar kun je het college erin meenemen en erbij betrekken. De verbinding leggen tussen de gemeente en de wijken is een rol voor de ambtenaar.’ Het gevaar is dat een gemeente alleen een apart participatiebeleid of aparte participatieafdeling opzet. Dat is de verkeerde weg, aldus Blijleven. ‘Geef participatie vorm in de gehele organisatie.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 17 van deze week (inlog)