Niet alleen maar rotte appels

Vorige week presenteerde de Ombudsman zijn jaarverslag. Als een ware volkstribuun beukte hij in op de kwaliteit van ons openbaar bestuur. De af wikkeling van de toeslagenaffaire schiet voor geen meter op, de schade door de gaswinning in Groningen wordt alleen maar groter, de coronamaatregelen hebben grote groepen mensen geruïneerd en het vertrouwen in de overheid daalt door. De vraag is dus niet meer waarom 70 procent van de Nederlanders de overheid niet meer vertrouwt. De vraag is waar die andere 30 procent zich in vredesnaam op baseert.

Anders dan in de tijd van de inmiddels betreurde Brenninkmeijer, vindt de boodschap van de Ombudsman tegenwoordig grif aftrek. Van Zutphen dook overal en nergens op om zijn verhaal uit te venten. Zo ook in Trouw, waar hij in een groot interview alle ruimte kreeg om het ‘patroon van onvermogen bij de overheid’ nog eens nauwkeurig aan de schandpaal te nagelen.

Het ging er allemaal in als een toespraak van Wilhelmina in een verzetskrant. Of er nog groepen mensen waren waarover de Ombudsman zich éxtra zorgen maakte, vroeg de journalist op het laatst. Nou, die waren er. ‘De jongeren, de middelbare scholieren, de studenten,’ antwoordde de Ombudsman. ‘Zij hebben twee jaar lang geen fatsoenlijk onderwijs gekregen. De sociale implicaties zijn enorm. Het wordt voor de overheid een grote klus om deze jongeren te helpen bij het opvangen van sociaal- psychologische klappen.’

Potverdorie, dacht ik. Hebben mijn studenten twee jaar lang helemaal geen fatsoenlijk onderwijs gekregen? Dat was niet direct de conclusie die ik zelf aan mijn eigen ploeteren en al de inspanningen van mijn collega’s had verbonden.

Er ging in het hoger onderwijs veel mis, zeker niet alleen aan het begin. En volwaardig werd het nooit, ook niet op het einde. De sociale implicaties zijn inderdaad enorm. Niet alleen in studiementaliteit en resultaten, maar zeker op persoonlijk vlak: depressies, zelfmoorden en gebruik van harddrugs.

De boodschap van de Ombudsman onderschrijf ik dus helemaal. Er zal nog een grote inspanning moeten volgen om de generatie die wij hun halve studententijd hebben opgehokt, terug op de rails te krijgen. En dat valt ongetwijfeld in het niet bij wat er op een zwarte school in een kwetsbare wijk nog gedaan moet worden. Dat gaat over kinderen die zo obees zijn geworden dat ze niet meer werden herkend, of kinderen die nooit meer terug op school zijn gekomen, maar waar de inspectie nog geen tijd voor heeft gehad om achteraan te gaan.

Over de oproep dus geen misverstand.

Maar ik voelde me tóch een beetje in mijn kuif gepikt door de wijze waarop de Ombudsman al ons geploeter in het hoger onderwijs samenvatte tot één lange mislukking. En als het niet voor mezelf zou zijn, dan toch voor al die directe en minder directe collega’s die ik vol voor dat digitale onderwijs heb zien gaan. Zoals iemand zegt die slecht kan incasseren: ik herkende mij niet in het geschetste beeld.

Natuurlijk zal ik geen klacht tegen de Ombudsman indienen. Niet omdat ik niet eens weet of je wel kunt klagen over de Ombudsman zelf. Maar vooral omdat Van Zutphen die klacht waarschijnlijk meteen gegrond verklaart om mij over mijn bolletje te aaien terwijl ik — uiteindelijk — gewoon heb gedaan waarvoor ik goed word betaald.

Met de overheid als instituut hoeven burgers echt geen medelijden te hebben. Dat doet de overheid met burgers ook niet. En met rotte appels binnen een organisatie of met de blauwe pakken aan de top die vol buikpijn hun handen in onschuld wassen evenmin. Maar daar tussendoor draaien duizenden radertjes van gewone ambtenaren die net als ik proberen een bijdrage aan de goede zaak te leveren, soms zelfs ten koste van hun eigen gezondheid. De zwoegers in het vooronder, aldus Van Agt.

Ik weet het: je best doen is niet goed genoeg, zeker niet als de schade groot is. Maar toen de Ombudsman de vrucht van al mijn inspanningen zo diskwalificeerde, bedacht ik mij dat het omgekeerde ook waar is. Een patroon van onvermogen bij de overheid betekent niet dat niet heel veel gewone ambtenaren wel degelijk hun best doen.