Burgemeester Montferland meldt zich langer ziek

Peter de Baat, burgemeester van de gemeente Montferland, heeft zich vanaf maandag ziek gemeld, nadat hij al vier weken langer vakantie had genomen, schrijft hij aan de raad. De burgemeester kampt sinds eind vorig jaar met hartklachten en burn-outverschijnselen en zijn klachten verslechterden tijdens de vakantie.

Kritiek
Het uitvallen van de burgemeester komt op een saillant moment, aangezien hij al een tijdje onder vuur lag en afgelopen mei een breed aangenomen motie van treurnis aan de broek kreeg over zijn functioneren als voorzitter van de raad. De Baat zou debatten niet aanvoelen en niet in staat zijn om ruziënde partijen dichter bij elkaar te brengen. De gemeenteraad vond ook dat het college haar soms niet tijdig betrekt bij besluitvorming. Overigens was de raad ook kritisch op haar eigen functioneren. De Baat trok zich de kritiek aan en wees erop dat het bestuursklimaat ‘een groot probleem’ is. ‘Het is zwaar gepolariseerd en dat werkt door in de omgangsvormen’, zei hij destijds. Toch wees ook hij naar de gemeenteraad zelf. ‘De verantwoordelijkheid ligt wat breder. We zullen het samen moeten doen.’

Onderzoek
Vanuit het presidium waren er al zorgen over de bestuurscultuur en ook de Rekenkamercommissie maakte in een rapport van januari 2020 al melding van het achterblijven van het samenspel tussen raad, college en ambtelijke organisatie. Dit alles deed de Gelderse commissaris van de koning John Berends eind mei besluiten om burgemeester Peter de Baat te vragen een onafhankelijk verkennend onderzoek uit te laten voeren naar de bestuurlijke verhoudingen binnen de gemeente Montferland. Het onderzoek moest nadrukkelijk ingaan op de rolverdeling tussen raad, college en burgemeester en de verhoudingen binnen de gemeenteraad inclusief de rol van burgemeester De Baat hierin.

Geen consensus
Uit dat onderzoek van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) onder leiding van Paul Frissen bleek vorige maand echter dat er ‘vooral een rol voor de politiek zelf is’. De NSOB zag dan ook geen aanleiding om vervolgonderzoek te doen naar politiek-bestuurlijke problemen, omdat die, ‘als ze er al zijn, niet van een bijzonder dramatisch gehalte zijn’. Alle geïnterviewden gaven aan dat er in Montferland echt iets aan de hand is in de politiek-bestuurlijke verhoudingen, aldus de onderzoekers. ‘Er bestaat echter geen consensus over wat er dan aan de hand zou zijn. Iedere gesprekspartner geeft eigen (voor)beelden en ervaringen.’

Stevige polarisatie
Verder zijn er aan de onderzoekers ‘geen grote inhoudelijke kwesties gemeld die tot bestuurscrises hebben geleid of redelijkerwijs zouden kunnen leiden’. Ook zijn geen opvallende integriteitskwesties aan de onderzoekers gemeld, ‘hoewel het woord regelmatig in politieke zin wordt gebruikt’. Verder wijzen de onderzoekers op het feit dat er opeenvolgende veel nieuwe mensen zijn binnengekomen: een nieuwe burgemeester, veel nieuwe raadsleden, een nieuwe gemeentesecretaris, een nieuwe griffier en een nieuwe coalitie met nieuwe wethouders. Ook kwam er een nieuwe vergaderstructuur, werd een raadslid geroyeerd en speelde corona een disruptieve rol. ‘Stevige polarisatie, met name tussen coalitie en oppositie, is een nieuw verschijnsel in de gemeente. Dat wordt door digitaal vergaderen nog versterkt.’

Gezagsverlies
Van de burgemeester wordt een meer verbindende rol verwacht en over de invulling van die rol zijn veel gesprekspartners kritisch, aldus de NSOB. ‘Tegelijkertijd verschillen de meningen over of, hoe, wie en wat er verbonden moet worden.’ Maar iedereen wijst naar de burgemeester. ‘Hij is het enige neutrale (niet politieke) bestuursorgaan en daarmee in algemene zin een gewilde en eenvoudige, potentiële zondebok.’ Doordat de polarisatie zich zo sterk toont in de raadsvergaderingen, schrijft de NSOB, is er behoefte aan strak voorzitterschap van de burgemeester. ‘Maar juist dat wordt niet zijn sterkste kant bevonden en dat leidt tot allerlei coachingtrajecten en klankbordgesprekken met bijbehorende verbetervoorstellen voor de burgemeester. Die leiden paradoxaal genoeg juist tot gezagsverlies (waarbij gezag niet iets is wat iemand heeft, maar wat hem of haar wordt toegekend).’

Spanningen en irritaties
Naar het idee van de NSOB is de politiek in Montferland ‘zoekende naar wat dan precies die grenzen zijn en hoe er met elkaar politiek wordt bedreven’. Maar dit zoekende proces leidt tot ‘behoorlijke spanningen en irritaties’. Voor betrokken leidt dit ertoe dat men vindt dat er echt iets vervelends aan de hand is in de politiek in Montferland. ‘Vanuit een politiek-bestuurlijk perspectief kunnen wij echter niet anders dan constateren dat ‘dit er nu eenmaal bij hoort’.’ In Montferland moet de politiek zichzelf ‘in zekere zin opnieuw uitvinden’. ‘Dat vraagt om het verdragen van spanningen, ongemak en irritaties. Door actief te zoeken naar de eigen begrenzing en een antwoord pogen te vinden op de vraag wat goede politiek is, zullen de politiek-bestuurlijke verhoudingen zich eerder en beter herstellen dan door enig extern onderzoek naar die verhoudingen.’

Zwaar teleurstellend
Het gaat er in de eerste plaats om dat de raad zijn rol pakt, vindt de NSOB, en voor vervolgonderzoek zien de onderzoekers dan ook geen aanleiding. ‘Zwaar teleurstellend’, reageerde Freddy van Dijken, fractievoorzitter van D66, op het rapport. Hij herkent zich niet in de uitkomsten en volgens hem voldoet het rapport ook niet aan de opdracht van de raad. ‘Die was: kijk naar de samenhang tussen raad, college en ambtelijke organisatie, inclusief de rol van de burgemeester. Dat aspect komt onvoldoende terug in het rapport. Dat is extra pijnlijk, omdat de burgemeester zelf de opdrachtgever is van het rapport.’ Bij de eerstvolgende raadsvergadering zou over het rapport worden gesproken, ‘maar dat wordt lastig als de hoofdrolspeler er niet bij is’, beseft Van Dijken die ook wel begrijpt dat de raad zelf ook een stap moet maken. ‘Maar stap één is nu dat we weer een functionerende voorzitter krijgen.’ 

Niet makkelijk
Burgemeester De Baat meldt in zijn brief aan de raad dat hij op doktersadvies rust neemt en dat verdere behandeling noodzakelijk is. Hij heeft daarover contact met de bedrijfsarts en heeft ook de commissaris van de koning op de hoogte gesteld. ‘Het valt me niet makkelijk’, eindigt hij de brief.