Ambtenaar hoeft niet continu bereikbaar te zijn

Wetsvoorstel regelt rechten werknemer

Wie regelmatig in de vrije uren telefoontjes, mailtjes of appjes van de baas krijgt om toch wat werk te verrichten, heeft een hogere kans op een burn-out. Dat is de reden dat PvdA-Kamerlid Gijs van Dijk het initiatiefwetsvoorstel Wet op het recht op onbereikbaarheid indiende. Die wet gaat regelen dat werkgever en werknemer betere afspraken moeten maken over ‘onbereikbaarheid’ in de avonduren en de weekenden.

‘We horen van mensen die wij bij gemeenten detacheren nauwelijks dat ze na werktijd worden geacht mails te beantwoorden of de telefoon op te nemen als een teamleider belt’, zegt Stephany Klaassen, regiodirecteur Zuid-Nederland bij Public Support, een detacheringsbureau dat secretariële ondersteuning biedt aan gemeenten. ‘Dat is natuurlijk anders bij speciale evenementen die een keer op een zaterdag worden georganiseerd. Gemeenten die bij ons iemand zoeken vragen ook niet specifiek om mensen die bereid zijn na werktijd wat door te werken. Behalve natuurlijk als een griffier wordt gezocht, omdat veel raadsvergaderingen in de avond worden gehouden.’

Vergelijkbaar is de reactie van Irma Ramackers, eigenaar van Yong, een bureau dat mensen detacheert in het sociaal domein. ‘Ook al krijgen medewerkers steeds vaker laptops en telefoons mee van hun werkgever, toch komt het niet veel voor dat ze worden geacht daarmee in hun vrije tijd te werken. Daarover klagen onze mensen in ieder geval nooit. Het komt voor dat iets dringend af moet en dan kies je er zelf voor om in het weekend wat te doen. Het is anders als je beleidsmedewerker bent: dan moet je wel eens tijdens een raadsvergadering in de avond een wethouder ondersteunen. Maar dat is inherent aan het werk en zeker niet structureel – eerder incidenteel.’

Goede afspraken
Tim Smit, voorzitter van het jonge ambtenarennetwerk FUTUR, noemt het wetsvoorstel ‘sympathiek’. Uit een rondgang onder jonge ambtenaren blijkt volgens hem echter dat jonge ambtenaren geen ‘last’ hebben van berichten van leidinggevenden na werktijd. ‘Zij geven aan dat die berichten wel binnenkomen, maar dat niet van de jonge ambtenaar wordt verwacht dat direct buiten werktijd wordt gereageerd. Als een reactie op zich laat wachten, dan is daar begrip voor en worden daar geen vragen over gesteld door de leidinggevende.’ Irma Ramackers erkent dat. ‘Bij overheden word je in je vrije tijd weinig lastig gevallen door je werkgever.’

FUTUR-voorzitter Smit vindt dat het versturen van berichten buiten de reguliere werktijd bij het nieuwe of ‘flexibele’ werken past. ‘Dat betekent dat de jonge ambtenaar zelf ook de ruimte heeft om op niet gangbare tijden te werken en berichten te versturen – naast reguliere momenten dat bereikbaarheid voor inwoners, partners en collega’s gewenst is.’

Dat relatief veel burn-outs voorkomen bij jongeren, daarover heeft FUTUR wel zorgen. ‘Jongeren hebben het gevoel dat zij het werken op niet-gangbare tijden niet kunnen compenseren op gangbare tijden. Op laatstgenoemde momenten wordt er van hen verwacht bereikbaar te zijn, ondanks al extra te hebben gewerkt op een ander moment.’ Maak daarom goede afspraken over (on) bereikbaarheid op niet gangbare werktijden en over de termijn waarbinnen wordt verwacht dat op berichten wordt gereageerd, adviseert Smit. ‘Als het doel van het wetsvoorstel is om het gesprek tussen werkgever en werknemer te starten en daarbij passende maatregelen te nemen om het risico van uitval door het gevoel van continu bereikbaar te zijn tegen te gaan, dan ondersteunt FUTUR dat. Volgens ons is het vooral een kwestie van het maken van goede afspraken.’

Exploderende mailbox
Toch zijn er ook andere geluiden te horen. Binnen Hartmans Netwerk, een netwerk van jonge ambtenaren, blijken de verschillen juist erg groot te zijn. De een heeft nauwelijks of nooit te maken met telefoontjes of appjes tijdens de vrije tijd, een ander ondervindt daar juist veel last van, zegt Sanne de Groen, beleidsmedewerker van Maatsricht en lid van het netwerk. ‘Er ligt steeds meer druk op de overheid om te participeren en om haar dienstverlening aan te scherpen. Dat is belangrijk maar het zorgt ook voor een toegenomen druk op de ambtenaar. Tijdens de drukke dagen is het niet mogelijk om te voldoen aan de strakke regels om bijvoorbeeld binnen een dag terug te bellen terwijl dit wel vaak wordt geëist. Zo loop je continu achter de feiten aan terwijl je mailbox ook nog eens explodeert. Het is voor veel jonge ambtenaren lastig om met deze dynamiek om te gaan.’ Persoonlijk ervaart De Groen die druk niet maar om haar heen ziet zij het wel.

‘Zelfs tijdens vakanties blijven medewerkers e-mails en telefoontjes beantwoorden en schakelen niet meer af.’ Voor haar betekent verlof écht verlof. ‘De wereld vergaat niet als ik buiten werktijd of tijdens vakantie niet meteen mijn mail of telefoon beantwoord. Ik kan hier goed mee omgaan omdat ik deze kaders voor mezelf stel. Veel collega’s stellen deze grenzen niet. Maar als je niet reageert op apps, wordt dat dan wel weer geaccepteerd. Echter, er worden hierover geen eenduidige afspraken gemaakt.’ Haar eigen teamleiders, managers en bestuurders noemt ze op dit punt ‘niet veeleisend’. En zelf mailt ze haar collega’s ook niet in de avonden of weekenden. ‘In dat geval zet ik de mail alvast klaar voor de volgende werkdag. Ik heb wel collega’s die in de weekenden of avond of nacht mailen. Hier heb hier geen moeite mee maar ik reageer op een tijdstip dat ik aan het werk ben – dus doorgaans onder kantoortijden.’

Ze heeft geluk met een teamleider die ‘erg principieel’ is wat betreft vrije tijd. ‘Als hij een vrije dag heeft beantwoordt hij geen mailtjes en ook niet zijn telefoon. Mijn hele team werkt op deze manier. Zelf log ik een enkele keer in het weekend in maar dan op eigen initiatief, en dat zijn uitzonderingen. Bij andere teams hoor ik andere geluiden. Je kunt als teamleider of manager hier een belangrijke rol in spelen en de verantwoordelijkheid voor je team nemen.’

Haar ervaring binnen Hartmans Netwerk: het verschilt heel erg per gemeente en ook nog eens per afdeling binnen een gemeente. ‘Dit thema zou bespreekbaar moeten worden gemaakt. Doordat er nu niets is afgesproken over het beantwoorden van mails of telefoontjes buiten werktijd, is het aan het individu om hier op zijn of haar manier mee om te gaan. Dan ligt het er maar net aan in hoeverre je zelf je eigen grenzen aangeeft.’