De gemeenteraad doet er toe

De laatste maanden krijgen gemeenten meer aandacht in de pers, dankzij de naderende gemeenteraadsverkiezingen. Die berichten zijn niet bepaald positief. Ze schetsen een beeld hoe weinig invloed een gemeenteraad nog heeft.

In dat licht blijft het bijzonder dat maar enkele gemeenteraden bereid zijn tot verandering. Kijken we bovendien wat er internationaal gebeurd, dan kunnen we ervaren hoe weinig zeker ‘democratie is’.

Hoewel in Nederland ervaren we ‘democratie’ eigenlijk als vanzelfsprekend. Wordt het toch geen tijd dat de bestuurslaag die het dichtste bij de inwoners staat, manieren van werken ontwikkelt die beter passen bij de huidige tijd?

Duidelijk mag zijn dat de herpositionering van de representatieve lokale democratie niet van politici alleen zal komen. Daarvoor zal ook herwaardering van de ambtelijke professionaliteit nodig zijn. Want een stevige lokale democratie vraagt een eigentijdse balans tussen de lokale bestuursorganen (raad, college en burgemeester) en ‘de ambtenaren.’ Lees je over de toeslagenaffaire dan wordt duidelijk wat er gebeurt als die balans zoek raakt en de bureaucratie op aangeven van politici op hol slaat.

Een krachtige lokale bureaucratie is zeker nodig wanneer je ziet hoe ‘het Rijk’ de gemeenten eigenlijk gewoon aan de kant zet. En hen nog steeds als een bezuinigingsobject en uitvoeringsinstituut ziet. Weinig fraai en vertrouwenwekkend. Lees over de Jeugdzorg of het gemeentefonds, of de woningbouw of huisvesting statushouders. Denk maar eens aan de voor het Rijk geslaagde bezuinigingstruc van de decentralisatie sociaal domein.

De berichten over de gemeenteraadsverkiezingen zijn ook nog eens weinig positief. Het gaat over de bedreigingen aan het adres van raadsleden. Over het dalende vertrouwen in de politiek. Over het gebrek aan interesse van de jongeren voor de gemeenteraad. Over het gebrek aan ondersteuning voor raadsleden. Het gaat dus over de (gebrekkige) kwaliteit van de lokale democratie. Ondanks al die hard werkende (gekozen) inwoners

Je hoopt – misschien tegen beter weten in – dat er gemeente(raden) zijn die de uitslag van de verkiezingen aangrijpen tot verbetering en verandering. En niet gewoon op de dezelfde voet doorgaan van vergaderen in de marge en het Rijk de vrije hand bieden. Want op voorhand kun je verwachten dat de uitslag van de verkiezingen de wens van inwoners zichtbaar maakt tot verbetering van de verhouding tussen inwoners en politici. Het maakt niet uit of dat in de lage opkomst zichtbaar is dan wel in de verdeling van de raadszetels.

Dat zoeken naar passende manieren van besturen is juist voor gemeenten weggelegd. Gemeenten zijn namelijk veel wendbaarder dan het Rijk of provincies . Bovendien zijn er de afgelopen jaren al veel ideeën tot wijziging geopperd. Dat betekent wel dat gemeentelijke politici en hun ondersteuning met elkaar er werk van maken. De ondersteuning van de gemeentelijke bestuursorganen door de ambtelijke organisatie zal voor politici ook hier broodnodige zijn. Om dat te bewerkstelligen vraagt het wel een herwaardering van het vakmanschap van ambtenaren en een eigentijdse balans tussen politiek en bureaucratie.

Dat vraagt rolneming en rolvastheid van beiden. Van ambtenaren bovendien een hoge vak professionaliteit. Brede kennis over bestuur en democratie. En tenslotte zichtbaar werken met een (persoonlijk) moreel en ethisch kader. Dan kan worden gegroeid naar een krachtige raad en een stevig bestuur en ambtelijke organisatie. Waar inwoners baat bij hebben en zij de gemeenteraad gaan herwaarderen.