Minimaal bestaan in vakantieparadijs

Overleven op de BES-eilanden

Drie bijzondere gemeenten in de Cariben kampen met soortgelijke problemen als die in Europees Nederland: opwarming, tweedeling en integriteit. Deel 2 van onze zomerserie: de armoede op Bonaire.

Nederland gaat 30 miljoen euro extra investeren in armoede, huisvesting en andere achterstanden in Caribisch Nederland. Het lijkt op BES-eiland Bonaire echter veel op dweilen met de kraan open. ‘De prijzen stijgen sneller.’

Vakantievierend Nederland valt het niet op en bij de Europees Nederlandse investeerders in vastgoed ook niet. Maar de armoede en inkomensongelijkheid en in nogal wat gevallen de erbarmelijke woonomstandigheden op Bonaire zijn schrijnend.

Met zachte stem legt de bewoonster van een krot in Rincon op Bonaire het uit. Ze kan alleen maar zacht praten want na twee hartaanvallen en een beroerte heeft de vrouw van 48 de energie van iemand van 84. Het krot heeft kapotte ramen, het plafond komt naar beneden, er zitten scheuren en gaten in de muren. En meer huizen in Rincon hebben gaten en scheuren. Niet allemaal, want er staan ook kasten van huizen.

Samen met haar huisgenoot – die ook niet kan werken want ze heeft diabetes – heeft ze 850 Amerikaanse dollar per maand. En dat is snel op. De gemiddelde energierekening is al 200 dollar per maand en per 1 juli is er weer dertig procent bovenop gekomen.

Boodschappen zijn op Bonaire niet te betalen en dat leidt tot spanningen binnen gezinnen. Bronnen die met de gezinnen werken, melden zelfs dat kinderen in die gezinnen soms met elkaar vechten om eten. Onderwijzer Reuben Merkman, eilandraadslid op Sint Eustatius voor de Progressive Labor Party PLP, ziet het aantal kinderen dat zonder ontbijt naar school komt toenemen. Een Nederlander met een goed inkomen op Bonaire: ‘In Nederland heb je voor 100 euro een volle boodschappenkar. Hier zie je voor 100 dollar nog steeds de bodem.’

Chinees

Gezinnen kiezen daarom vaak de goedkope weg. Bij de Chinees haal je voor 35 dollar eten en dan haal je er zo porties uit voor drie dagen. Bij de supermarkt ben je dat per dag kwijt. En ongezond eten betekent weer dat hoge bloeddruk, nierklachten, diabetes volop voorkomen op de eilanden. Ook Angelina Kroon uit Rincon heeft diabetes. Ze kan niet lang staan en daarom is het moeilijk werk te vinden, zegt ze.

Ook was ze daar een tijd niet toe in staat, nadat haar zoon was doodgereden op de gevaarlijke weg in Rincon. Ze woont in een huis van zink waar het warm is en een ongezonde lucht hangt. 560 dollar heeft ze per maand en om te overleven zet ze alle zeilen bij. De schadevergoeding die ze kreeg na het ongeluk ging naar het Openbaar Lichaam, vertelt ze, want die zag het als inkomen, zoals gemeenten dat soms in Europees Nederland ook zien. ‘Ik had het net zo goed niets kunnen eisen.’

De armoede op Bonaire ligt tussen de 40 en 60 procent, zegt Clark Abraham, lid van de eilandsraad voor de DP. De Nederlandse steun zou voor een inkomensstijging van 28 procent zorgen. Maar uit rapporten blijkt dat de prijzen in die periode met 38 procent stijgen. ‘Armoede betekent hier dat je zelf niet genoeg geld hebt om te kunnen overleven,’ zegt de vicevoorzitter van een van de twee voedselbanken op Bonaire, Nolly Oleana. Hij bedient met zijn voedselbank 500 mensen met een maandelijks voedselpakket.

Onderstand

En die armoede geldt niet alleen voor mensen met onderstand, zoals de bijstand er heet. Voor alleenstaanden op Bonaire is het 560 dollar per maand, waarbij je dan wel mag bijverdienen tot aan het minimumloon. AOV zoals de AOW heet, is 1504 dollar voor een stel, 752 voor een alleenstaande bij volledige opbouw. Ook die mensen zijn vaak aangewezen op hulp van hun kinderen, als ze willen overleven.

De huur op Bonaire voor een sociale huurwoning kost ongeveer 500 dollar, internet 100 en energie 200. Door de toestroom van Europese Nederlanders die wel geld hebben, exploderen de huurprijzen in de particuliere sector. Want een huisbaas kan beter drie stagiairs voor 400 dollar per persoon per maand in zijn huis laten wonen. Dat levert 1200 dollar op, hoewel er ook een toeslag is voor verhuurders om dit te tegen te gaan, de verhuurderstoeslag.

Sociaal minimum

Nederland gaat meer investeren in Caribisch Nederland, met geld van zeven ministeries. Zo komen er meer vangnetten, want WW bestaat er niet waardoor je gelijk in de onderstand vervalt als je baan ophoudt. Volgend jaar wordt 700.000 euro geïnvesteerd in modernisering van de sociale zekerheid. Vanaf 2024 wordt dat 1,1 miljoen. En volgend jaar wordt de sociale zekerheidswetgeving BES – eigenlijk voor alles hebben de eilanden in Caribisch Nederland eigen wetten – aangepast met onder meer regels voor loondoorbetaling bij vakanties en regels rondom zwangerschapsverlof.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) steekt verder 1 miljoen per jaar in de arbeidsbemiddeling waar Angelina Kroon haar hoop op heeft gezet. Overigens is er op de eilanden volgens SZW meer werk dan dat er mensen zijn. Alleen het probleem is, volgens de eilanders, dat je zelfs met een baan niet kunt overleven.

Politieke invloed

Nederland heeft volgens professionals het armoedeprobleem zelf veroorzaakt. Clark Abraham: ‘Op 10-10-10 toen Bonaire, Sint Eustatius en Saba openbare lichamen werden, is er een grote discussie geweest over het sociaal minimum. Wij hadden onderzoek waaruit bleek dat het sociaal minimum 1350 dollar moest zijn. Nederland vond 950 dollar wel genoeg. Later bleek uit onderzoek dat 1350 dollar inderdaad het sociaal minimum is. Maar Nederland heeft het toen in 2018 niet bijgesteld.’

Dat komt volgens hem ook door een gebrek aan politieke en bestuurlijke invloed. Ambtenaren in Den Haag rouleren nogal eens waardoor kennis verdwijnt en de bijna 30.000 inwoners zijn met te weinig om ook maar een Kamerlid te kiezen. Abraham: ‘Bijna niemand van de Tweede Kamerleden heeft een oom, een nicht of een schoonouder die in deze omstandigheden rond moet zien te komen.’