‘Het is een paradijs hier, dat moet zo blijven’

Overleven op de BES-eilanden

Drie bijzondere gemeenten in de Cariben kampen met soortgelijke problemen als die in Europees Nederland: opwarming, tweedeling en integriteit. Deel 1 van onze zomerserie: het klimaat op Saba.

Op Saba moet de bevolking tijdens het orkaanseizoen van juni tot en met oktober extra op haar hoede zijn. Door de steeds zwaardere stormen komt de leefbaarheid er in de toekomst nog sterker onder druk te staan. In een ding geloven ze heilig op Saba: maatregelen in Europa helpen ook de Nederlanders in het Caribisch gebied.

‘The unspoiled queen’ is de slogan waarmee Saba zich op de kaart zet als de plek in Nederland met de grootste biodiversiteit. Maar het KNMI voorspelt voor Saba sterker wordende orkanen en heviger regenbuien als gevolg van de klimaatopwarming. En dat gooit op het Caribisch eiland roet in het eten.

Orkanen, zoals Irma in 2017, scheren er nu al met 150 kilometer per uur over de rots van 13 kilometer doorsnee tussen de Atlantische Oceaan en de Caribische Zee. ‘Je zit dan in de badkamer met een matras over je heen te wachten tot het voorbij is’, vertelt een van de bijna tweeduizend eilanders. Irma maakte op Saba 30 gezinnen dakloos en in het hele Caribisch gebied 1,7 miljoen. Vlak daarna kwamen José en Maria op bezoek. Vooral de combinatie van die drie was zwaar, zeggen ze bij het Openbaar Lichaam, de bijzondere gemeente Saba. Mensen waren net aan het opruimen, en toen kwam er weer een, en toen weer. Bovendien was de meetapparatuur kapotgewaaid waardoor het KNMI niet kon zien of de modellen van de volgende orkanen overeenstemden met de werkelijkheid. Met name daardoor kwam vooral de kracht van Maria als een complete verrassing.

Governor Jonathan Johnson zag de bui wel bijtijds hangen. Hij zag dat de barometer daalde, en dat duidt op storm. Dus nam Johnson snel maatregelen, vertelt hij, zoals het inventariseren van voorraden en het waarschuwen van de inwoners om zich schrap te zetten. Die waarschuwingen geeft Johnson via whatsapp-audioberichten in een groep met alle bewoners. Die groep gebruikt hij ook voor andere mededelingen aan de bevolking. Het is laagdrempelig en je bereikt er iedereen mee, vindt hij.

Hij gebruikt het vaker voor communicatie met de burger, niet alleen bij crises. Bij orkanen gebruikt hij ze bijvoorbeeld om de burgers moed in te spreken, om te vragen bomen te ruimen en om water te brengen. Dat doet iedereen, want de saamhorigheid op het eiland is groot. Tijdens de orkanen Irma, José en Maria onderhield hij ook iedere zes uur contact met het Nationaal Crisis Centrum in Nederland, zegt Johnson.

Groene longen

Orkanen zijn niet het enige klimaatgevaar voor Saba. Het koraal rond het eiland verkeert nu al in slechte staat. Koraalriffen – een mix van plant en dier – gelden als de groene longen van de zee: ze zorgen voor zuurstof voor het onderwaterleven, net zoals een park dat doet voor bovengronds leven in een stad. Dat koraal staat enorm onder druk door de opwarming van de aarde en dus ook de zee, zegt Ayuma Kuramae Izioka van de Saba Management Unit namens de Saba Conservation Foundation (SCF). Die stichting beheert drie nationale parken: het hoogste punt van ons koninkrijk, Mount Scenery, Saba Marine Park en de Saba Bank in de Caribische Zee.

Verblekend koraal is een teken dat microalgen ontbreken. En dat gebeurt nu al. Blauwalgen verstikken het en wat dat betreft is het nu reeds code rood. ‘Op Saba leven de mensen van toerisme, vooral van duikers. En visserij maakt een groot deel uit van de economie. Wat moeten de mensen dan zonder visserij en toerisme?’, vraagt Kuramaa Izioka zich af. Met andere woorden: klimaatverandering is volop zichtbaar en merkbaar. Er is in haar ogen maar een manier: de klimaatinspanningen zo snel mogelijk opvoeren, wereldwijd.

Wat dat betreft is ze het volledig eens met vicepresident Frans Timmermans van de Europese Commissie, die juist daarop inzet. En eigenlijk gaat het haar niet snel genoeg. ‘Alle maatregelen die zijn bedacht, zouden gisteren al ingevoerd moeten zijn. Straks is het te laat.’ Risico’s zijn er op de Saba Bank, in de Caribische Zee, een rijk visgebied. Behoud van de Saba Bank is van levensbelang voor het eiland. Maatregelen zijn wereldwijd nodig – ‘wat in Nederland gebeurt, heeft ook effect hier op Saba’ – en lokaal. Ook broeikasgasmaatregelen in Nederland kunnen helpen, in de landbouw, maar bijvoorbeeld ook door weer 100 kilometer per uur te gaan rijden, vertelt Andries Bonnema – eigenaar van El Momo cottages op Saba.

Overigens worden de rijksinspanningen intussen wel opgevoerd. Zo komt er 35 miljoen euro voor natuur en milieu extra in heel Caribisch Nederland. Voor dat geld kunnen de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba projectplannen indienen bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Die 35 miljoen komt bovenop de jaarlijkse 1,3 miljoen voor natuurbehoud en -beheer, de 0,5 miljoen voor nationale parken en de 7,2 miljoen voor herstel van schade aan het koraal rond de drie gemeenten die in het Natuur- en Milieubeleidsplan (NMBP) voor Caribisch Nederland staan.

Miljoenen zee-egels

Op Saba proberen ze er ook het nodige aan te doen om de klimaatschade te verminderen. Zo werkt de Saba Conservation Foundation aan de inzet van zee-egels, gefinancierd vanuit het NMBP van LNV. Het idee is dat zee-egels de blauwalgen opeten, waardoor nieuwe aanwas van koraal kan groeien. Maar er zijn te weinig zee-egels – minder dan een zeeegel per vierkante meter en dat moeten er minimaal zeven zijn. Dat betekent dat er miljoenen zee-egels bij moeten komen.

Die oplossing is bedacht door de Hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden. Momenteel onderzoeken hun studenten en studenten van Wageningen Marine Research hoe dat kan werken en hoe je zee-egels kunt kweken via een soort van reageerbuisbevruchting en dan kunt uitzetten. Kurimae Izioka: ‘Tegelijk probeert SCF ook bedreigd koraal te laten groeien tot aan de optimale grootte door middel van kweekbakken. Zo kunnen zee-egels en koraal tegelijkertijd uitgezet worden.

Zonder koraal hebben zee-egels geen plek om zich te beschermen en zonder zee-egels heeft het koraal geen plek om zich te vestigen.’

Dat is een voorbeeld hoe je lokaal het maximale kunt doen, vertelt ze. Als het zou lukken op grote schaal de zee-egels te kweken, zouden andere eilanden in de Caribische Zee ook van die kennis kunnen profiteren. Want daar is het probleem van het koraal net zo groot. Maar de mogelijkheden zijn beperkt. De staf die zich hiermee bezighoudt, telt drie mannen en vrouwen en het budget beperkt. De stichting is afhankelijk van studenten die vanuit Nederland en elders komen om projecten uit te voeren, kennis mee te brengen en uit te wisselen, en SCF-werknemers te ondersteunen in het dagelijkse werkzaamheden.

Aan meer staf wordt gewerkt, evenals aan faciliteiten. Er moet meer ruimte komen voor bakken om zee-egels in te houden en ook meer kantoorruimte voor bijvoorbeeld wetenschappers die Saba bezoeken. Naast het direct aan de Caribische Zee gelegen SCF-kantoortje wordt gebouwd aan een groter laboratorium. Dat huist nu nog in een soort zeecontainer van zes meter lang.

Beperkte staf

Alle klimaatinspanningen moeten worden opgevoerd om de belangrijke levensader van Saba te redden. Daarvoor zijn uiteraard maatregelen nodig op wereldschaal, maar ook op lokaal niveau. De Wageningse stagiaire Britt van Herpen en Ayumi zeggen het beiden: dicht bij huis kun je grote winst boeken en ook dat helpt Saba.

Ayumi: ‘We doen lokaal wat we kunnen, maar de middelen zijn nog beperkt met een staf die we nu hebben voor het koraal van de Saba Bank, net zo groot als de provincie Utrecht, en de zes medewerkers voor de overige parken.’ Andries Bonnema: ‘We leven van de natuur, de mensen komen voor de natuur aan land en op zee. Daarom moeten we alles doen om het te behouden.’

‘Het is hier een paradijs’, zegt eilandbewoner Harvey Hassell. ‘Schrijf dat alsjeblieft op. Maar het moet wel zo blijven.’ En dat betekent maatregelen lokaal en elders op de aardbol, zoals in Europa.