CDA, PVV en FvD vallen op in politieke integriteitsindex

Afgelopen jaar telde Nederland 57 politieke integriteitsaffaires. Het CDA staat met acht affaires bovenaan, gevolgd door FVD en PVV met allebei vier affaires. De VVD staat meestal op kop, maar telde nu ‘slechts’ twee affaires. Dit blijkt uit de Politieke Integriteits Index 2024. Wangedrag in de privésfeer is opnieuw de grootste categorie.

Politieke Integriteitsindex

Dat blijkt uit de jaarlijkse inventarisatie van integriteitsschendingen van Nederlandse politici. De index bestaat al sinds 1980 en is een project van Leo Huberts (emeritus hoogleraar bestuurskunde aan de VU), Muel Kaptein (hoogleraar bedrijfsethiek aan de Rotterdam School of Management Erasmus Universiteit), Leonie Heres (Universitair hoofddocent bestuurskunde aan de Vrije Universiteit en bijzonder hoogleraar integriteit van het lokaal bestuur aan de Erasmus Universiteit) en onderzoeksjournalist Bart de Koning. Sinds 2013 biedt de index een behoorlijk compleet beeld van alle affaires door politici in Nederland, al bestaat volgens de makers altijd het risico dat een lokale kwestie ontbreekt. Na Vrij Nederland en de Volkskrant publiceert Follow The Money de index sinds drie jaar.

Wangedrag in privésfeer

Wangedrag in de privésfeer (fraude, schending van de eerbaarheid), ongewenste omgangsvormen (bedreiging) en belangenconflicten (lobbyen voor eigen voordeel of gewin) leverden volgens de index de meeste problemen op. Zoals bijna ieder jaar is ‘wangedrag in de privésfeer’ de grootste categorie (zestien incidenten). Daarna volgen  ‘belangenverstrengeling’ (vijftien kwesties), ‘ongewenste omgangsvormen’ (acht) en ‘misbruik en manipulatie van informatie’ (zes). Vanaf 2013 waren er in totaal 655 integriteitsaffaires, gemiddeld 55 per jaar. Tot het piekjaar 2022 (78) nam het aantal affaires toe, in 2023 waren er 65 affaires en vorig jaar ging het aantal met 57 affaires weer richting het langjarige gemiddelde.

Burgemeester Zaltbommel

Hoewel het CDA met acht affaires koploper was, telde Forum voor Democratie relatief de meeste affaires (vier), namelijk in verhouding tot het aantal actieve politici per partij. FvD telt drie Kamerzetels. Bij het CDA speelden alle affaires dan weer op lokaal niveau. Er was de kwestie rond burgemeester Pieter van Maaren van Zaltbommel, die zijn ramen van zijn monumentale woning uit de 16de eeuw tegen de regels in had laten vervangen, die in het oog sprong. Ook Johannes Goossen stapte op als wethouder in de gemeente Duiven vanwege een onderzoek naar de bestuurscultuur. Ambtenaren zouden zich er onveilig hebben gevoeld.

Met hakbijl naar muziekfeest

Toch was er geen partij die zo ‘in het hart’ werd geraakt door integriteitsaffaires als de PVV. Staatssecretaris Vicky Maeijer raakte in opspraak toen plagiaat in haar scriptie naar boven werd gebracht door BNR. Ook van twee naar voren geschoven informateurs moest Wilders al snel afscheid nemen: Gom van Strien en Ronald Plasterk. Tot slot moest Gidi Markuszower zich terugtrekken als kandidaat-minister voor Asiel en Migratie, omdat hij niet door de screening van de AIVD kwam. Een van de drie (lokale) affaires bij GroenLinks was rond het Leeuwarder raadslid Pim Astro die met een hakbijl naar een muziektent ging vanwege geluidsoverlast, naar eigen zeggen om 'een kabeltje door te hakken'. Hij bood hier later zijn excuses voor aan.

Nevenfuncties en bijverdiensten

Overigens is een betrekkelijk nieuw verschijnsel in de index ‘groepsaffaires’. Zo bleek uit onderzoek van Follow The Money dat twaalf Kamerleden in 2024 hun nevenfuncties niet of onvolledig hadden opgegeven. In april onthulden de Volkskrant en Open State dat 40 procent van de Eerste Kamerleden niet alle nevenfuncties hadden opgegeven. FTM ontwaart hier een terugkerend patroon: wetgevers die zich niet aan hun eigen regels houden, maar constateert ook dat beide Kamers toch blijven vasthouden aan de eigen verantwoordelijkheid voor het opgeven van nevenactiviteiten en bijverdiensten.

Fraude grootste categorie

Wangedrag in de privésfeer is sinds de start van de Politieke Integriteitsindex in 2013 bijna ieder jaar de grootste categorie geweest. ‘In zekere zin geruststellend’, aldus FTM, dat de grootste categorie affaires zich buiten de politiek afspeelt, en niet voortkomt uit bestuurlijke misstanden. Inzoomend op de 154 gevallen van wangedrag in de privésfeer in de afgelopen tien jaar, blijkt dat de grootste categorie ‘fraude’ is met 25 gevallen, gevolgd door agressie (22), rellen op social media (21), seksueel wangedrag (18) en overtreding van regels rond bouwen en wonen (17). In 46 gevallen kwam de betrokken politicus in aanraking met het strafrecht.