Kanttekeningen VNG bij wetsvoorstel integriteit

De VNG is positief over de wijzigingen in de Wet bevorderen integriteit en functioneren decentraal bestuur, maar vraagt wel om duidelijkheid over bepaalde onderdelen, zoals de wettelijke norm voor de omgang met financiële belangen.

Omgang met financiële belangen

Maar ook over de informatie over werving en selectie, de bescherming van persoonsgegevens, de geheimhoudingsplicht, eisen voor externe onderzoeksbureaus, proportionele informatie aan de raad en het gelijke speelveld voor democratische organen willen de gemeenten meer helderheid. Over de omgang met financiële belangen, effectenbezit en effectentransacties zegt de VNG dat een wettelijke basis, een gerechtvaardigd algemeen belang en ‘fair balance’ inderdaad het toetsingskader vormen voor een gerechtvaardigde inmenging van overheidsbeleid op het eigendomsrecht. Maar de vereniging mist toereikende procedurele waarborgen voor de (kandidaat-)wethouder. ‘Ook betwijfelt de VNG of er voldoende grondslag is voor financiële belangen van minderjarige kinderen en de partner.’ Verder is onduidelijk hoe een (kandidaat-)wethouder eventuele ‘zeggenschapsrechten’ op afstand zou moeten zetten.

Verplichte kwaliteitseisen integriteitsonderzoek

Daarnaast willen de gemeenten dat het vorig jaar gepubliceerde handboek ‘Integriteit voor politieke ambtsdragers van decentrale overheden’ in de toelichting op het wetsvoorstel wordt benoemd, omdat hierin al verschillende instrumenten staan die politieke partijen en kandidaat-wethouders kunnen inzetten om inzicht te krijgen in integriteitsrisico’s. Daarbij moet nog expliciet in de wet worden geregeld dat de burgemeester bevoegd is om de persoonsgegevens van de kandidaat-wethouder en derden te verwerken. Ook moeten de bescherming en medewerking van een derde nog worden geborgd. Verder kan een burgemeester de uitvoering van de risicoanalyse uitbesteden aan een externe partij, maar de VNG maakt zich zorgen over de capaciteit en prijsontwikkeling van onderzoeksbureaus. Er moet ook zo snel mogelijk duidelijkheid komen over verplichte kwaliteitseisen voor integriteitsonderzoek naar politieke ambtsdragers.

Zorgvuldig samenspel

Na toestemming van de kandidaat-wethouder krijgt de gemeenteraad conclusies, aanbevelingen en beheersmaatregelen uit de risicoanalyse, voor zover dat proportioneel is, om zicht te krijgen op integriteitsrisico’s en om beheersmaatregelen te treffen die de risico’s verminderen of wegnemen. De VNG ziet graag aan dit criterium toegevoegd dat dit om zorgvuldig samenspel vraagt tussen kandidaat-wethouder, burgemeester, onderzoeksbureau, griffier en gemeenteraad. ‘De uitkomsten van de risicoanalyse kunnen heel goed door een commissie onderzoek geloofsbrieven objectief worden beoordeeld.’ Tot slot vindt de VNG het raadzaam om in de memorie van toelichting te benoemen in welke mate deze werkwijze voor ministers en staatssecretarissen geldt. ‘Zo blijft duidelijk hoe eisen aan democratisch nevenschikkende organen zo veel mogelijk gelijk opgaan en is er op gelijke wijze aandacht voor.’

Goed evenwicht

Naast kanttekeningen heeft de VNG ook positieve opmerkingen over het gewijzigde wetsvoorstel. Zo kan het in het benoemingsproces bijdragen aan een ‘goed evenwicht tussen de positie van de kandidaat-wethouder en die van de gemeenteraad’. De VNG vindt het inderdaad wenselijk dat de risicoanalyse een wettelijk kader krijgt dat voor alle gemeenten gaat gelden. ‘Tegelijkertijd zien we in het voorstel genoeg ruimte voor gemeenten om de risicoanalyse toe te spitsen op bijzondere aandachtspunten.’ Wel mist de vereniging voor de rechtszekerheid nog wel wettelijke termijnen, 'zoals een maximale duur van het onderzoek’. ‘Dit is des te belangrijker in de onderhandelingsperiode voor alle nieuwe colleges.’

Hoor en wederhoor

Verder is de VNG het ermee eens dat de risicoanalyse niet als benoembaarheidsvereiste in artikel 36a Gemeentewet wordt opgenomen, maar wel moet zijn uitgevoerd voordat de gemeenteraad een kandidaat-wethouder kan benoemen. ‘We vragen ons wel af wat er gebeurt als de raad bij een negatieve uitkomst van de risicoanalyse toch een wethouder benoemt. Dit is volgens ons blijvende aandacht waard, bijvoorbeeld in een evaluatie van de wet.’ Ook vindt de VNG het terecht dat er met het wetsvoorstel tijdens de risicoanalyse expliciete waarborgen zijn voor de kandidaat-wethouder. ‘De momenten van hoor en wederhoor moeten volgens ons nog wel expliciet worden gemaakt.’ Tot slot is de VNG het ermee eens dat de burgemeester niet verantwoordelijk zal zijn voor de uitkomsten van een concreet geval. ‘Of een kandidaat-bestuurder al dan niet benoembaar is, blijft uitsluitend een oordeel van de raad zelf.’