Gluren bij de buren

Over een half jaar vinden in België lokale verkiezingen plaats. Voor een Nederlander biedt het Vlaams lokaal bestuur opvallende eigenschappen. Denk aan genderquota, een bovenlokale overheid die voor gemeenten belastingen int en raadsleden die de gemeenteraad voorzitten. Lopen wij eigenlijk wel voorop? Vijf ter inspiratie dienende voorbeelden van over de grens.

Het eerste voorbeeld betreft de representativiteit van de gemeenteraad. In Vlaanderen is er een zogenaamd genderquotum van kracht. Van de lijst met kandidaat-raadsleden mag het verschil tussen man en vrouw hooguit één zijn en ook op de eerste twee plaatsen moet minstens een persoon van het andere geslacht staan. Het is een manier waarmee men, met wisselend succes, tot een betere afspiegeling van de raad probeert te komen.

Het tweede voorbeeld is het voorzitterschap van de gemeenteraad. In Nederland mag enkel de burgemeester voorzitter zijn van de raad. In Vlaanderen gold dat lange tijd ook, maar tegenwoordig kan ook een raadslid tot voorzitter van de gemeenteraad worden benoemd. En dat wordt inmiddels massaal gedaan, een enkele keer zelfs vanuit uit de oppositie.

Het derde voorbeeld betreft dubbelmandaten. In België is het veel meer dan in Nederland gebruikelijk om naast het raadslidmaatschap ook een mandaat elders te hebben, zoals raadslid of bestuurder op provinciaal, regionaal of Belgisch niveau. En dat terwijl dergelijke dubbelmandaten er strenger gereguleerd zijn dan in Nederland. Het is onder andere een manier om lokale belangen op die niveaus te behartigen, al is er ook in België veel discussie of de voordelen ervan opwegen tegen de nadelen.

Het vierde voorbeeld gaat over het uitbrengen van voorkeursstemmen. Het is voor de Vlaamse kiezer mogelijk een lijststem uit te brengen. Je stemt dan niet op een persoon, maar verklaart je zo akkoord met de volgorde van kandidaten. Je kunt echter ook een of meerdere voorkeursstemmen op personen binnen de lijst uitbrengen. En het zijn enkel die voorkeursstemmen die bepalen wie de zetels inneemt.

Het vijfde voorbeeld betreft het uitbreiden van het ‘lokaal’ belastinggebied. De helft van de inkomsten van Vlaamse gemeenten bestaat uit belastingen. Dit gaat via de bovenlokale overheid. De gemeente bepaalt de hoogte van de toeslag op de inkomstenbelasting. De bovenlokale overheid int vervolgens die bedragen en draagt ze over aan de gemeenten.

Zonder alles zomaar over te nemen, kan het inspirerend zijn te leren hoe dit alles in Vlaanderen werkt en wat daarvan de gevolgen zijn, ook voor de Nederlandse context. En andersom valt ook genoeg te leren. Zo is voor de komende Vlaamse gemeenteraadsverkiezingen de opkomstplicht afgeschaft. Over de gevolgen daarvan weten we in Nederland wel een en ander. En ook van de ondersteuning van gemeenteraden valt te leren. In Vlaanderen kennen ze namelijk geen griffies en rekenkamers. Meer over de verschillen tussen Nederlands en Vlaanderen zijn in dit artikel en dit online minicollege te vinden. We hebben echter meer inzicht nodig in de verschillen en tot welke lessen dit leidt. Wat mij betreft een mooie taak voor de ministeries/agentschappen en gemeentelijke belangenverenigingen in Nederland en Vlaanderen. We leven immers te dichtbij om niet vaker door elkaar geïnspireerd te raken.

Met dank aan professor Kristof Steyvers en zijn collega’s van de Universiteit Gent en het Centrum voor Lokale Politiek voor feedback op de feitelijkheden in deze column en inspirerende samenkomsten over lokaal bestuur in Nederland en Vlaanderen.