Werken met de tekorten

Onze systemen blijven tekortschieten. Gelukkig maar. Perfecte systemen zijn totalitair. Gemeenschappen kunnen prima werken met dat tekort.

Een zorgcoöperatie ziet meer dan alleen een indicatie: zij ziet zorgzaamheid. Een buurtvereniging kent de geschiedenis van het pleintje dat heringericht wordt. Een energiecollectief weet wie moeite heeft met de energierekening en tegelijk meeklust. Gemeenschappen zijn van nature flexibeler dan de systemen waarmee ze opereren. Ze kunnen afwijken, experimenteren, passend werk leveren. De kracht zit in het vermogen om de verschillende werelden te verbinden: die van de regels én die van het dagelijks leven.

Een gemeenschap moet balanceren tussen tegenstrijdige eisen: subsidielogica begrijpen én vrijwilligers aansturen, voldoen aan regelgeving én ruimte maken voor spontane acties, verantwoording afleggen én vertrouwen opbouwen. We bewegen tussen de verschillende sociale systemen. Precies daar, op dat grensvlak, ontstaat spanning. En die helpt.

Juist door deze uitdaging bouwen we expertise op die nergens in een handboek staat. In het coöperatieve domein zijn we er meesters in: het verbinden van wat op papier niet te verbinden is. Waar regelingen niet passen, vinden mensen altijd wel creatieve antwoorden. Die expertise is geen luxe, maar onze manier op het grensvlak van systemen. Survival of the fittest.

Alleen waar systemen niet perfect zijn, is ruimte voor zulke ‘integrale’ oplossingen die passen op de praktijk. De uitzondering toont de opening in het systeem - dat is geen zwakte. Het is een barst in de logica die we niet moeten dichtsealen, maar juist moeten koesteren. Want vrije mensen leven niet in één systeem. Er bestaat ook geen ‘systeemwereld’ die los staat van onze eigen ‘echte’ wereld. Geen enkele institutionele indeling kan de volledige complexiteit van menselijk leven vatten. (Of je moet fascist willen worden.)

Het leven speelt zich af tussen organisaties en systemen, dat wel. We moeten ze niet wegdoen, maar wel betere grenzen aan ze gaan stellen - of dat nu de overheid, de markt of organisaties zijn. Niet alles ermee willen omarmen, maar juist om ruimte te laten voor wat hun logica niet begrijpt. Waar ze niet over gaan. Grip op de toekomst bestaat niet, zeker niet vanuit de instituties, en het verlangen ernaar is totalitair. Dat erkennen maakt onze instituties sterker en effectiever.

De samenleving is in potentie altijd vrijer, gevarieerder en veerkrachtiger dan hij nu is. Kijk om je heen. Heb oog voor mensen die nu bang zijn, of voor wie de overheid en de markt op dit moment niet goed uitpakken. Zij vertellen ons waar markt en staat tekortschieten; waar gemeenschapsvorming helpt. Dat vraagt om een andere manier van kijken en handelen. Een manier die de complexiteit van het leven omarmt en ermee werkt.

Gemeenschappen van vrije mensen kunnen dat, omgaan met de werkelijke complexiteit van het leven. Daarin verschillen ze cruciaal van markt en staat met al hun subsystemen. Naar dat besef moeten we gaan handelen en dat doen we nog niet goed genoeg. Het begint met positie kiezen in de gemeenschap.