Belgische gemeente verbiedt moties: ‘Kan in Nederland ook’

Het gemeentebestuur in het Belgische Halle wil de mogelijkheid voor raadsleden om een motie in te dienen schrappen uit het huishoudelijk reglement. Moties zouden te vaak gaan over zaken waar de raad niks over te zeggen heeft. Raadsleden uit de oppositie en maatschappelijke organisaties vinden het besluit veel te ver gaan. John Bijl, directeur van het Periklesinstituut, noemt het een ‘zware aantasting van het democratisch recht’. Nederlandse gemeenten zouden in theorie ook over kunnen gaan tot zo’n drastisch besluit.

Geen wettelijk middel

‘In theorie kan dat’, zegt Bijl. ‘Je zou het reglement van de raad zo aan kunnen passen dat het onderdeel motie niet meer kan. De term ‘motie’ komt in de gemeentewet niet voor. Het is feitelijk een lokaal instrument en geen wettelijk middel.’ Bijl, die gemeenteraden via het Periklesinstituut begeleidt bij het verbeteren van het debat en het politieke proces, zegt dat er in Nederland voorbeelden ‘in het klein’ zijn waarbij het raadsleden wordt verboden moties in te dienen.

'In het klein wel'

‘Sommige gemeenteraden hebben bijvoorbeeld de regel dat moties ‘vreemd aan de orde van de dag’ (niet horende bij een agendapunt red.) niet mogen. Of dat moties niet bij bepaalde agendapunten mogen worden ingediend. Dat laat al zien dat er ook in Nederland de mogelijkheid bestaat om het motierecht in te perken.’ Initiatieven om moties totaal te verbieden zijn er voor zover bekend niet geweest.

Kost te veel tijd

De motivatie voor het besluit van de Halse coalitie is flinterdun te noemen. Raadsleden van de twee conservatieve coalitiepartijen: het Vlaams-nationalistische N-VA en het christendemocratische CD&V vinden dat de raad te veel tijd kwijt is aan het behandelen van moties die weinig te doen hebben met zaken waar de gemeenteraad beslissingsrecht over heeft. Hoewel er vanuit de oppositie wel enig begrip lijkt te zijn voor die kanttekening, zijn ze vooral bang dat het kind nu met het badwater wordt weggegooid.

Opdracht van het hoogste bestuursorgaan

‘Dit is een zware aantasting van het democratisch recht’, zegt Bijl erover. ‘Ieder raadslid moet de mogelijkheid hebben om tegen het college te zeggen: ‘dit moet anders’. De motie is een prachtig instrument om heel duidelijk te laten zien dat het hoogste bestuursorgaan het college een opdracht geeft.’ Raadsleden van onder andere de PVDA, Vooruit Halle en Open Halle delen de zorgen van Bijl. Bij de raadsvergadering afgelopen januari wisten ze te bewerkstelligen dat het schrappen van het motierecht daarom tijdens een vergadering die vanavond plaatsvindt, (18 maart 2025) apart wordt behandeld.

Geen begrip

Ook maatschappelijke organisaties uit Halle trekken nu, vlak voor die vergadering, aan de bel, aldus dagblad Nieuwsblad. In een brief aan de gemeenteraad schrijven Masereelfonds, Beweging.net, ACV, Dekoloniseer Halle en Mondiaal Halle dat ze geen begrip hebben voor het besluit. ‘Het is echt niet zo dat de gemeenteraad in Halle de laatste tien jaar overspoeld werd door dergelijke moties. De laatste keer ging de motie over de vrijlating van Olivier Vandecasteele uit een Iraanse gevangenis, wat nadien ook is gebeurd’, aldus de vijf organisaties.

Parlementaire cultuur

Bijl onderscheidt verschillende soorten moties die lokaal worden ingediend. ‘Daar zitten ook moties tussen die niet worden geschreven om een meerderheid te halen. Het wordt ook gebruikt om publiciteit te genereren. Als er te veel van dat soort moties langskomen, dan moet je iets doen aan je ‘parlementaire’ cultuur. Maar om dan maar alles weg te kieperen, dat is echt wel te gortig.’

Rol burgemeester

Hoewel eenzelfde ‘motieverbod’ ingevoerd zou kunnen worden in een Nederlandse gemeente is dat volgens Bijl minder waarschijnlijk. ‘Een belangrijk verschil met ons stelsel is de drastisch andere rol van de burgemeester. (In België is de burgemeester vrijwel altijd een gekozen politicus red.) Als er in Nederland een fractie opstond met dit idee, dan ga ik ervan uit dat iedere burgemeester daar iets van zou zeggen. Je zou het zelfs kunnen voordragen voor vernietiging omdat het de democratie te veel aantast. Ik verwacht op zijn minst dan ook Kamervragen, en verwijtende woorden van de minister van Binnenlandse Zaken.’

'Ga in gesprek over cultuur'

Bijl sluit af met een advies voor de Halse politici: ‘Als er iets niet klopt in je parlementaire cultuur, dan moet je dat niet gaan proberen te regelen via een verordening. Je moet dan als raad in gesprek over hoe je op een constructieve manier met elkaar omgaat. En over hoe je misbruik van democratische instrumenten als moties kan voorkomen. Iedereen die snapt hoe democratie werkt zou wat Halle nu doet moeten afkeuren.’