Gezocht: beminnelijke autocraat

Gemeenten kiezen voor een verbindende en vriendelijke burgemeester, maar als de nood aan de man is, kan die vriendelijkheid hem danig dwarszitten. Vertrouwenscommissies zouden daarom ook moeten kijken naar de vele vormen van leiderschapsgedrag.

Veiligheid stiefkindje in profielschets burgemeester

Gemeenteraden zouden bij het opstellen van de profielschets voor een nieuwe burgemeester veel meer aandacht moeten hebben voor zijn/haar verantwoordelijkheden op het gebied van openbare veiligheid. Dit zegt Bart de Vries, adviseur veiligheid en openbaar bestuur bij Berenschot en vorige maand in Leiden gepromoveerd op het proefschrift ‘Burgemeesters in crisistijd: de invloed van context en persoonlijkheid op het leiderschap van de opperbevelhebber’. ‘Openbare orde en veiligheid is de enige portefeuille waarvoor de burgemeester verantwoordelijk is. Er wordt veel tijd en aandacht besteed aan het benoemingsproces van de burgemeester, maar zelfs als openbare orde en veiligheid bij de selectie ter sprake komt, is het een onderschoven kindje’, aldus De Vries.

‘In 75 procent van de profielschetsen wordt een verbinder gezocht, maar waar is het oog voor de opperbevelhebber? Gemeenteraden zoeken vriendelijke mensen, en dat is heel begrijpelijk, want zo verbind je en het is ook heel belangrijk voor de rol van boegbeeld in crisistijd. Maar realiseer je wel dat een burgemeester verschillende rollen moet vervullen. Een al te vriendelijke persoonlijkheid kan hem in de weg zitten in zijn rol van aanstuurder van een crisisteam.’

Vies woord
Vriendelijkheid (een van de vijf dominante persoonlijkheidstrekken) is goed voor de verbinder, maar wordt negatief gerelateerd aan leiderschapseffectiviteit tijdens crises, aldus gedragspsycholoog De Vries. ‘Vriendelijke burgemeesters blijken minder autocratisch leiderschap te vertonen en mede daardoor tijdens crises als een minder effectieve leider te worden gezien. Als er weinig tijdsdruk is dan wordt een participerende en vriendelijke burgemeester nog als effectief gezien, maar zodra de tijdsdruk oploopt verandert dat.’

Autocratisch klinkt negatief en is in onze samenleving zelfs een vies woord, maar wat hij er vooral mee bedoelt is dat een burgemeester als opperbevelhebber knopen moet kunnen en ook willen doorhakken. De Vries: ‘Een burgemeester moet impopulaire beslissingen kunnen nemen en tegen de stroom durven inroeien. Burgemeesters die zichzelf inlevend, warm, altruïstisch en vriendelijk vinden en er sterk op zijn gericht om sociale relaties te handhaven, kunnen het lastig vinden een technocratische koers te varen en zich ongeliefd te maken.’

Zedendelict
Op zich is het heel begrijpelijk dat een gemeenteraad vooral kijkt naar de burgemeesterskandidaat als ‘verbinder’ en ‘bruggenbouwer’. ‘Want zoveel grote crises zijn er nu ook niet’, zegt De Vries, ‘maar daarmee ben je er niet, want er doen zich vooral crises voor die tussen het tafellaken en het servet vallen.’ Hij betrok in zijn onderzoek zowel situaties waarin de Wet veiligheidsregio’s van toepassing was als ‘minicrises’. ‘Daarbij moet je denken aan een zedendelinquent die wordt teruggeplaatst in de samenleving of een pyromaan die in de gemeente of wijk voor beroering zorgt.’

Omdat er voor dergelijke incidenten geen vaststaande draaiboeken en protocollen zijn, komt het daarbij juíst aan op het leiderschapsgedrag van de burgemeester en moet hij laten zien uit welk hout hij is gesneden, aldus De Vries.

Aanleren
Omdat vriendelijke burgemeesters niet vanzelfsprekend voor autocratisch leiderschap kiezen als dat wel gewenst is, zou het volgens hem verstandig zijn om bij crisismanagementtrainingen voor burgemeesters aandacht te schenken aan participerend én autocratisch leiderschapsgedrag.

De Vries: ‘Participatief leiderschap is effectief in verschillende teamprocessen zoals informatiedeling, aanpassingsvermogen en coördinatie en als niet alle informatie beschikbaar is, maar autocratisch handelen is bij hoge tijdsdruk soms onontkoombaar. Gezien de waardering hiervan tijdens crises, zouden vriendelijke burgemeesters directief én controlerend leiderschapsgedrag aangeleerd moeten krijgen.’

Op 16 februari organiseren het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) en B erenschot in Utrecht het symposium ‘Boegbeeld en Opperbevelhebber: een (on)gewone combinatie’. De burgemeesters Mirjam van ‘t Veld (Amstelveen) en Wim Hillenaar (Cuijk) zullen praten over hun eigen ervaringen.