Sorry!

Voor wie het nog niet wist: we leven volgens voormalig SP-leider Marijnissen en PvdA-coryfee Van Thijn in een ‘sorry-democratie’. Een politicus schiet een bok, excuseert zich ten overstaan van volksvertegenwoordiging en media en daarmee is de kous af. Zelfs als er geen blunders zijn begaan of als er niet is gelogen, bieden vooral lokale politici tegenwoordig bij bosjes hun excuses aan. Alleen een onaantastbaar bestuurder hoeft geen sorry te zeggen als de goegemeente dat, om welke reden ook, wél verlangt.

 

Burgemeester Cohen bijvoorbeeld. Die excuseert zich niet voor het debacle met de Noord-Zuidlijn en zegt geen sorry tegen de zeven Marokkanen die begin vorige maand als terreurverdachten hardhandig werden gearresteerd om een dag later vrijgelaten te worden. Niets gedaan, onschuldig. Een week later kregen ze een sepotbrief, maar excuses waren niet op hun plaats, want ‘als ik excuses maak dan doe ik dat omdat ik vind dat ik iets fout heb gedaan en het nooit meer zal doen. Ik moet dat in mijn hart voelen; het zou niet oprecht zijn om nu excuses aan te bieden’, aldus Cohen.

 

Moeilijk

 

Burgemeester Cohen had wel zijn excuses moeten aanbieden, meende de Nationale Ombudsman Alex Brenninkmeijer. ‘Excuses van de burgemeester zijn op zijn plaats. Kennelijk is het voor de overheid te moeilijk om te zeggen: het spijt ons. Het overgrote deel van de burgers hecht waarde aan excuses. Die zijn vaak nog belangrijker dan een schadevergoeding’, zei de Ombudsman na de presentatie van zijn jaarverslag 2008.

 

Het stof is gaan liggen en burgemeester Cohen is in conclaaf gegaan met de ten onrechte als terreurverdachten aangemerkte en opgepakte Marokkanen. Deze stap van de Amsterdamse stadsbestuurder is belangrijker dan het formele ‘sorry’ waarom hij eerst had gevraagd, zegt de Ombudsman nu.

 

Brenninkmeijer: ‘Wat je niet moet hebben, is dat een excuus een prestigekwestie wordt. Je eist excuses, de burgemeester zegt op televisie sorry en dat zou het dan zijn. Daarmee ontziel je het excuus. Een excuus is niet eenzijdig, maar een transactie. Een bestuurder neemt zijn verantwoordelijkheid en zegt te betreuren dat een burger in een beroerde situatie terecht is gekomen en verontschuldigt zich, waarna die burger de excuses aanvaardt. Pas dán krijgt het burgerschap betekenis en is de relatie met de overheid zinvol.'

 

'In die relatie past behoorlijk bestuur, eventueel een excuus. Dat is wat anders dan een standaardbriefje van een burgemeester of een minister. Het was in het algemeen belang noodzakelijk dat deze mensen gearresteerd werden, maar er bleek geen reden waarom zij als verdacht werden bestempeld. Hoe compenseer je dat? Cohen heeft vrij snel gereageerd en met die mensen gesproken. Een formeel excuus is dan eigenlijk niet zo relevant meer.’

 

Het Amsterdamse Arrestatieteam handelde bij de aanhouding van de Marokkanen rechtmatig, vindt ook Brenninkmeijer, maar dat betekent volgens de Ombudsman niet dat de overheid dús geen excuses hoeft te maken. Ook bij rechtmatig handelen kunnen verontschuldigingen op hun plaats zijn.

 

Brenninkmeijer: ‘De overheid kan door haar enorme macht een burger veel schade berokkenen. Neem een gemeente die een straat afsluit voor werkzaamheden. Je kunt zeggen: dat is rechtmachtig, het is nota bene de taak van de overheid. Maar tegelijkertijd kan de gemeente de bewoners en winkeliers wel haar excuses aanbieden: “Wij moeten dit doen, maar wij excuseren ons voor de overlast die wij u bezorgen”. Winkeliers kunnen ook schadevergoeding bij een rechtmatige daad krijgen.’

 

Maar hemel, wat heeft de overheid daar een moeite mee. Dat terwijl excuses veel kou uit de lucht zou wegnemen, aldus Brenninkmeijer. ‘De overheid moet de geweldige betekenis van excuses niet onderschatten. In veel zaken zie ik dat burgers nog kwader worden omdat de overheid achteloos is en geen excuses aanbiedt. Dan maar een claim, zegt de burger. De angst van bestuurders en ambtenaren dat ze een claim krijgen als ze hun excuses aanbieden, is overtrokken. Het is juist omgekeerd. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een arts die een fout heeft gemaakt en zijn excuses aanbiedt, bijdraagt aan de genezing van de patiënt, voor zover dat natuurlijk mogelijk is.’

 

Verantwoordelijkheid

 

De ‘sorry-democratie’ en bestuurlijke verontschuldigingen hebben niets met elkaar te maken, meent Brenninkmeijer: ‘De sorry-cultuur komt erop neer dat je onder je verantwoordelijkheid uitkomt door met sorry te strooien. Dat kan zich wel voordoen in het politieke domein. Dat moet niet verward worden met de oprechte spijt die een politicus kan hebben. Neem president Obama. Die heeft een paar keer laten zien dat hij in een natuurlijke beweging en perfect getimed, dus niet talmen of eerst een discussie, direct zijn verontschuldigingen aanbiedt. Zijn excuses helderen op, corrigeren.'

 

'Als Ombudsman leg ik veel nadruk op het persoonlijke en het behoorlijke. Ik zal nooit vergeten dat één van de leden van het college van procureursgeneraal mij vertelde over een afschuwelijke fout van het OM. Hij was toen hoofdofficier. De vervolging van de moordenaar van een kind was mislukt. De ouders zaten met lege handen en de dader kon niet vervolgd worden. De hoofdofficier is in zijn auto gestapt en is naar die mensen toe gereden en heeft met ze gepraat. In zo’n situatie kun je zeker je excuses aanbieden, en dat werkt. De hoofdofficier kan in dat gesprek om begrip vragen. “Ik kan fouten maken. Als ik geen fouten kan maken, kan ik niet werken. Ik kan wel doen alsof ik geen fouten heb gemaakt, maar ik erken dat ik fouten maak”.’

 

Dualisme

 

Er zijn nogal wat typen excuses: excuses om je aan je verantwoordelijkheid te onttrekken, excuses omdat het je oprecht spijt en excuses omdat je anders het politieke loodje legt. ‘Dat laatste komt in het dualistische gemeentebestuur nogal eens voor. Wethouders zeggen om de haverklap sorry tegen de gemeenteraad. Doen ze dat niet, dan kunnen ze vertrekken’, aldus Frits van der Meer, bestuurskundige en oprichter van het Centre for Public Sector Reform van de Universiteit Leiden.

 

Van der Meer: ‘Neem de Rotterdamse wethouder Geluk. Een krachtig en gerespecteerd bestuurder die overhoop lag met zijn eigen CDA in de gemeenteraad en die vorige maand zijn excuses aanbood. Je kunt je afvragen of zijn excuses gemeend waren, maar hij moest het wel doen. De CDA-fractievoorzitter in de Rotterdamse raad Duys was tot de orde geroepen door de landelijke CDA, maar om het gezicht van de fractie te redden, moest wethouder Geluk ook een stapje zetten. Had hij dat niet gedaan, had hij dus niet sorry gezegd, dan was het Rotterdamse college wellicht uit elkaar gevallen.’

 

De afrekencultuur heeft zich ingevreten in de bestuurlijke wereld met de invoering van het ‘onzinnige’ dualisme in 2002, aldus bestuurskundige Frits van der Meer. ‘Je bent niet meer van ons, het is wij en zij. De wethouder mag het uitleggen, maar Barbertje moet wel hangen. Zo’n wethouder weet het ook niet en denkt dat: “Ik zeg maar sorry, dan ben ik ervan af”. Dat is ingewikkelder dan de ‘sorry-cultuur’ waarover Van Thijn het heeft.'

 

'Natuurlijk kun je een bestuurder niet laten vallen omdat je dan gerommel in de coalitie krijgt en het pluche kan verslavend zijn, maar sorry is ook een verdedigingsmechanisme, tegen de afrekeningcultuur. En die cultuur is sterk in een duaal systeem waarin partijen zich op allerlei manieren proberen te profileren. Amateurs in de gemeenteraad gaan parlementje spelen. Raden waarin de nieuwe lokale partijen erg groot zijn. Hun charme is dat het geen gevestigde politici zijn, het nadeel is dat ze niet geleerd hebben om conflicten politiek-bestuurlijk tebeheersen. Wethouders kunnen al gauw gezichtsverlies lijden door zich te verontschuldigen voor van alles en nog wat. De afstand tot de burger wordt zo alleen maar groter.’

 

Er is wel een remedie tegen de ‘koehandel in excuses’, maar niet binnen het dualisme, vreest bestuurskundige Van der Meer. ‘Nu bestaan B en W bij de gratie van de gemeenteraad. Als je kiest voor echt dualisme, dan laat je de burgemeester kiezen en laat je hem of haar voor een periode van vier jaar de wethouders benoemen.’

 

Pseudo-excuses

 

In de gemeenteraad wordt kwistig gestrooid met, zoals de Nijmeegse wethouder Paul Depla het noemt, ‘pseudo-excuses’. ‘Dit verdient geen schoonheidsprijs’, ‘het had beter gekund’ of ‘wellicht zou ik het nu anders doen’. Depla is ook voorzitter van de landelijke Wethoudersvereniging. ‘Politici wordt verweten dat ze in de politieke arena te snel sorry zeggen zonder daar politieke consequenties aan te verbinden, terwijl ze zich richting burgers te weinig verontschuldigen.'

 

'Dat laatste heeft wethouder Herrema (PvdA) in Amsterdam dan misschien niet gedaan voor de Noord-Zuidlijn, maar hij heeft wel zijn verantwoordelijkheid genomen en is opgestapt. Dat is toch zuiverder dan alleen maar sorry zeggen. In Tilburg is PvdA-wethouder Backx opgestapt naar aanleiding van kostenoverschrijdingen bij de verbouwing van het theater van Adje. Hij zegt: “Ik laat het niet bij sorry, ik trek daar mijn consequenties uit”.’

 

Depla moet lang nadenken op de vraag of hij zelf weleens sorry heeft gezegd als wethouder: ‘Vast wel gedaan. Ja, toen ik net wethouder was en bij een inspraakavond reageerde alsof ik in de raadszaal zat. Daar mag je fel zijn, maar tijdens zo’n avond moet je geëmotioneerde mensen niet geëmotioneerd van repliek dienen. Na afloop bood ik mijn excuses aan, ook omdat zij gelijk bleken te hebben. Dat behoor je te doen. Als ik brieven van burgers te laat beantwoord, maak ik ook altijd in de eerste plaats mijn excuses. In de verhouding met de burgers moeten wij scheutiger zijn met excuses.’

 

Een wethouder die zijn verantwoordelijkheid neemt en opstapt terwijl hij voor hetzelfde geld diep door het stof had kunnen gaan om op zijn stoel te kunnen blijven zitten, is niet te benijden. De prijs voor het nemen van de politieke verantwoordelijkheid is in Nederland hoog, zegt wethouder Paul Depla. Weg is weg.

 

‘Een keer de verkiezingen verloren, definitief weg. Je verantwoordelijkheid genomen, definitief weg. Kijk naar Brinkman, Linschoten, Melkert. In de lokale politiek ben je een paria als je bent opgestapt. Je carrière is gebroken. We zouden niet te snel moeten vluchten in excuses, maar omdat de prijs die je betaalt voor het volwassen nemen van je politieke verantwoordelijkheid zo hoog is, ben je geneigd om je in allerlei bochten te wringen om maar niet die verantwoordelijkheid te hoeven nemen. Zo verzand je in een sorry-cultuur. Als je in Engeland je politieke verantwoordelijkheid neemt en opstapt, is je carrière niet onmiddellijk gebroken. Kijk naar Peter Mandelson (Mandelson zat twee keer in de regering van Tony Blair en is nu minister onder Brown, red.). De Nederlandse politieke cultuur is wreed.’

 

Kracht

 

Sorry zeggen houdt de communicatie op gang en getuigt van kracht en zelfverzekerdheid - en niet van zwakte. Het maakt sterke bestuurders sterker en zwakke bestuurders zwakker, dat weer wel, aldus Bart Maussen, directeur van de Maussen Communications/Public Relations in Amsterdam.

 

Burgemeester Cohen had volgens hem goed zijn excuses kunnen aanbieden aan de zeven Marokkanen die vorige maand onterecht werden opgepakt. Kunnen en ook moeten aanbieden, vindt Maussen, zoals hij ook vindt dat het gemeentebestuur excuses zou moeten maken voor de ellende waarin het de Amsterdammers heeft gestort met de aanleg van de Noord-Zuidlijn. Niet aftreden, zoals wethouder Herrema van verkeer, vervoer en infrastructuur deed, ‘maar compassie hebben met mensen die onder jouw beleid en dat van je voorgangers lijden’, aldus Maussen.

 

Spijtig voor communicatiedeskundige Maussen, maar burgemeester Cohen is geen klant, sommige Kamerleden en ministers (namen worden niet genoemd) echter wel. Excuses komen zeker aan bod in zijn mediatrainingen, zegt Maussen. ‘Als je merkt dat je een fout hebt gemaakt, dan dien je die te corrigeren. Je behoort dan te zeggen: dit was een fout. Zeg je geen sorry, dan stokt de communicatie en zetten de partijen hun hakken in het zand. Zeg je sorry, dan is de ander tevreden en geef je hem ook weer statuur. Volgens Cohen is een protocol gevolgd en zijn de zeven Marokkanen terecht uit voorzorg opgepakt. Dat protocol bood hem geen uitweg. Maar dat rechtvaardigt juíst het maken van excuses.

 

Geen sorry zeggen voor het feit dat onschuldige mensen zijn opgepakt, maar sorry zeggen voor de overlast die is veroorzaakt en wat de overheid deze mensen heeft aangedaan. Het doet nogal wat met je als je voor het oog van de buren door een arrestatieteam uit je huis wordt gehaald. Het zou Cohen hebben gesierd als hij zich had ingeleefd in de situatie en in de emotie van die mensen. Het zou ook de persoon Cohen in een ander daglicht hebben geplaatst. Nu vindt iedereen hem star en regentesk. Opeens werd de staatsman Cohen lijdend voorwerp.’

 

Bestuurlijke excuses in maart, vast niet volledig...

 

• Het was volgens hem een slip of the tongue, maar toch biedt wethouder John Hommes (PvdA) in Castricum zijn excuses aan voor zijn uitspraak dat de provincie alleen 288 duizend euro wilde neerleggen voor een grote fietsenstalling bij de herinrichting van het strandplateau, als er ook een parkeerterrein voor kort parkeren zou komen. Dat laatste wilde de provincie juist niét, de wethouder juist wél. 

   

• De Rotterdamse wethouder voor jeugd, gezin en onderwijs Leonard Geluk (CDA) biedt de gemeenteraad zijn excuses aan voor de ‘steken die hij heeft laten vallen in de communicatie’ met de CDA-fractie en met de gemeenteraad. Het CDA dient geen motie van wantrouwen tegen de wethouder in, maar er blijft wel sprake van een ‘gewapende vrede’. 

   

• De Leidse wethouder Marc Witteman (PvdA) biedt zijn excuses aan voor zijn beslissing om geen bankgarantie op te nemen in het contract voor de verbouwing van de Stadsgehoorzaal, zonder de raad en het college hierover in te lichten. ‘Ik kan u zeggen dat ik buitengewoon veel spijt heb. Los van de uitkomst van het hele proces had dit anders gemoeten.’ 

   

• Wethouder Andries Mulder (PvdA) in het Brabantse Nuenen biedt zijn excuses aan voor het ‘slecht inschatten van een vraag in de verpleeghuiskwestie in Nuenen’. Maar hij had niet gelogen. Hem was gevraagd of hij wist dat zorgaanbieder SVVE De Archipel zich had teruggetrokken uit het project Hongerman. Formeel wist hij dat niet, maar hij wist wel van ‘het voornemen’. 

   

• Burgemeester Joke Geldorp van Texel biedt de uitbaatster van de enige seksshop in Den Burg haar excuses aan en laat een bloemetje bezorgen. Het college had eind vorig jaar nooit sluiting van de seksshop mogen gelasten. Er was immers geen sprake van overtreding van het bestemmingsplan.