Erger dan Trump

Na Trumps gratie voor de ‘January 6’ relschoppers werd aan vooraanstaande Republikeinen gevraagd wat ze daarvan vonden. In een filmpje uit de Daily Show zie je ze in bochten wringen om Trump vooral niet te bekritiseren. Meerderen gaven aan het geweld van die dag ‘niet te hebben gezien’. Anderen wilden toch vooral ‘vooruit kijken’.

Democratisch gekozen leiders die naar autoritair bestuur neigen, kunnen de rechtsstaat of het gezond verstand veel geweld aandoen. Ze zijn echter niets zonder de mensen om hen heen die dat mogelijk maken. Niets ten voordele van Trump, maar het zijn de mensen in het filmpje en velen zoals zij die een even grote bedreiging zijn voor goed en fatsoenlijk bestuur.

Naast de wegkijkers en niets-in-de-wegleggers heb je ook nog de actieve mogelijkmakers. Dat zijn de mensen, ook veel Republikeinen, die handelen naar het woord van en in de geest van de leider. Ze maken de radicale wensen mogelijk door ze op hun manier in radicale uitvoering om te zetten. En als ze door de leider niet gecorrigeerd worden, is dat doorgaans een teken er nog een radicaliseringsschepje bovenop te doen.

In Amerika lijken dergelijke mogelijkmakers inmiddels in grotere getalen aanwezig dan in Trumps eerste termijn. Dat maakt uitspraken van de president ook zo gevaarlijk. Zeker als hij in vage termen spreekt, zoals over groepen mensen als ongedierte of het achter binnenlandse vijanden aangaan. De mensen om hen heen en zij die bij hem in het gevlei willen komen, kunnen dat als een vrijbrief beschouwen om dergelijke groepen in overeenstemming te behandelen. De situaties die dat oplevert, zouden de ‘January 6’ rellen in drama wel eens kunnen overtreffen. En net als bij de Capitoolrellen zal Trump zeggen dat hem daarvoor geen enkele verantwoordelijkheid treft.

De enige remedie tegen radicale leiders en hielenlikkers op belangrijke posities is een goed politiek, bestuurlijk en sociaal systeem van macht en tegenmacht en daarbinnen vooral mensen die durven tegenspreken en daarnaar handelen. De voortekenen in Amerika zijn minder gunstig dan voorheen, maar laten we hopen dat er in de systemen nog genoeg tegenwicht zit.

De Amerikaanse situatie bevat overigens lessen voor Nederland. Politieke partijen die het niet zo nauw nemen met de rechtsstaat wordt tegenwoordig door verschillende andere partijen opvallend weinig in de weg gelegd. Sommige ook van oudsher gerespecteerde politieke partijen beginnen zo inmiddels aardig op de Republikeinen uit het Daily Show filmpje te lijken.