Partijpolitiek in waterschap vraagt om nieuwe regels

Tijdens de waterschapsverkiezing wordt immers gesuggereerd dat het er echt toe toe doet of liberaal, christen-democratisch of sociaal-democratisch wordt gestemd. Moet het waterschapsbestuur als een vorm van functioneel bestuur in de toekomst nu gaan functioneren als een partijpolitieke arena, zoals we die kennen in gemeente en provincie, of zijn er goede alternatieven?

Nederland kent drie niveaus van algemeen bestuur. Deze drie niveaus - rijk, provincie en gemeente - hebben als eerste gemeenschappelijke kenmerk dat zij functioneren op basis van een stelsel van algemene politieke representatie. De ingezetenen hebben actief en passief kiesrecht. Politieke partijen vervullen als maatschappelijke organisaties een belangrijke rol in dit stelsel van politieke representatie.

Hoe groter de ruimte is voor politieke beleidskeuzes van een openbaar lichaam, mede in de sfeer van eigen initiatief, des te meer aanleiding is er om een stelsel van politieke representatie te laten functioneren, met een integratieve en programmatische rol van politieke partijen.

Waar een stelsel van politieke representatie functioneert, bevatten de organieke wetten die het algemeen bestuur regelen (Provinciewet, Gemeentewet) diverse specifieke institutionele arrangementen die spelregels bevatten voor het functioneren van deze ‘partijpolitieke arena’s’. Daarbij gaat het vooral om politieke conflict- en ontslagregels, regels over fracties, controle- instrumenten, kieswettelijke regels en evenredigheidsnormen.

Waar derhalve in de sfeer van het algemeen bestuur de institutionele arrangementen voor een deel verwijzen naar de speciale (politieke) wijze waarop de bestuursorganen zijn samengesteld en met elkaar omgaan, kent het functionele bestuur andere, daarvan afwijkende institutionele vormen en regels.

Zo zijn de conflict- en ontslagregels daar vooral toegespitst op de relatie tussen het bestuurslid en de (organisatie van) belanghebbenden. Naast de aanwezigheid van een niet-algemene en gesloten huishouding is het belangrijkste kenmerk van functioneel bestuur, zoals bij de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie, dan ook dat er overwegend sprake is van belangenrepresentatie.

In de publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie worden de belangen van de bedrijfssectoren gerepresenteerd. In de universiteitsraden is er een belangenrepresentatie van het wetenschappelijke personeel, van het niet-wetenschappelijke personeel en van de studenten. Hoewel het opereren van de vertegenwoordigende organen in het functioneel bestuur soms trekken vertoont van het algemeen bestuur - er waren bijvoorbeeld tijden dat de universiteitsraden sterk politiseerden – is de gerichtheid van het functioneel bestuur een wezenlijk andere dan die van het algemeen bestuur.

Wordt nu wat betreft de samenstelling van de functionele besturen overgegaan naar vormen van directe verkiezing en wordt - zoals bij het waterschap - gestimuleerd dat politieke partijen actief zijn, dan neemt uiteraard de kans toe dat de betreffende vorm van functioneel bestuur qua inrichting trekken gaat vertonen van het algemeen bestuur.

Indien die ontwikkeling zich voltrekt en wanneer de nationale politiek de consequenties van die ontwikkeling accepteert, dan moet de regelgeving daarop worden aangepast. Die keuze is vooral ook belangrijk omdat een dergelijke karakterverandering van het waterschap aanmerkelijke gevolgen moet hebben voor de institutionele ordening.

Het is in dat geval noodzakelijk om (ook) in de waterschapswetgeving te voorzien in diverse conflictregels die nu grotendeels ontbreken. Een andere mogelijkheid is om de ontwikkeling naar een partijpolitieke arena voor de waterschappen te relativeren en het waterschap te handhaven als een vorm van belangenrepresentatie. Daarover in een volgende (slot)bijdrage.