Ministers bezorgd over ‘soevereine’ politiemedewerkers

Bij de politie zijn vijf politiemedewerkers bekend die het soevereine gedachtegoed aanhangen. Bij Defensie gaat het om ‘enkele defensiemedewerkers’. Het uitdragen van dit gedachtegoed staat op gespannen voet met het werken bij de rijksoverheid, met name bij politie en Defensie, erkennen de verantwoordelijke ministers. Ze houden de ontwikkelingen nauwgezet in de gaten, schrijven ze in een brief aan de Tweede Kamer.

Onverenigbaar

'Soevereinen' erkennen de overheid niet en vinden dat ze zelf mogen bepalen welke Nederlandse wetten op hen van toepassing zijn. Soms weigeren ze belasting, verzekeringen of boetes te betalen. Het lijkt onverenigbaar om enerzijds de overheid niet te erkennen en anderzijds elke maand een salarisstrook van diezelfde overheid te ontvangen, maar RTL Nieuws ontdekte dat er bij de politie en Defensie toch medewerkers zitten die zich soeverein noemen. Het bericht leidde tot Kamervragen van de Kamerleden Michon-Derkzen (VVD) en Van der Wal (VVD).

Dergelijk gedrag kan ernstige afbreuk doen aan het vertrouwen in de overheid en de democratische rechtsorde. Dat schrijven minister Van Weel van Justitie en Veiligheid, minister Brekelsmans van Defensie en staatssecretaris Tuinman van Defensie, mede namens minister Uitermark van Binnenlandse Zaken in antwoord op de Kamervragen. Ze denken dan bijvoorbeeld aan medewerkers die structureel desinformatie verspreiden.

‘Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat overheidsinstanties hun taken naar behoren en met respect voor de geldende wet- en regelgeving uitvoeren,’ schrijven de ministers. ‘Wanneer een medewerker vervolgens daadwerkelijk handelt vanuit het soeverein of anti-institutioneel gedachtegoed en zich niet als een goed ambtenaar gedraagt, wordt dit problematisch.’

Intern onderzoek

Uit de Kamerbrief blijkt niet of er ontslagen zijn gevallen. Op de vraag of er een strafrechtelijk onderzoek heeft plaatsgevonden of nog loopt naar een medewerker die zich soeverein verklaarde, geven de ministers geen antwoord.

Bij twee politiemedewerkers bleek na een intern onderzoek dat er geen sprake is van plichtsverzuim. Daarmee is de kous blijkbaar af. Het onderzoek naar de andere drie politiemedewerkers loopt nog. De Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) stelde in 2024 vast dat enkele defensiemedewerkers het soevereine gedachtegoed aanhangen, maar doet geen uitspraken over de hoeveelheid of over individuele casuïstiek.

Met een beroep op de Wet open overheid (Woo) vroeg RTL Nieuws interne politiedocumenten en -mails op. Daaruit bleek dat de korpsleiding het personeel waarschuwt dat uitingen van soeverein gedachtegoed niet in de organisatie passen. Leidinggevenden kregen richtlijnen voor de omgang met medewerkers die zich soeverein verklaren.

Beroepscode

Een rijksambtenaar legt een ambtseed- of belofte af en moet zich houden aan de verplichtingen uit de Ambtenarenwet en de Gedragscode Integriteit Rijk. Politiemedewerkers moeten zich houden aan de beroepscode, die zij krijgen bij het afleggen van hun ambtseed of belofte. ‘De minister van Justitie en Veiligheid steunt het feit dat de korpsleiding de signalen serieus neemt en onderzoek instelt bij een vermoeden van plichtverzuim van politiemedewerkers die zich soeverein verklaren’, aldus de brief. Plichtverzuim is een breed begrip: het omvat zowel het overtreden van een voorschrift, als het doen of nalaten van iets dat een goed ambtenaar behoort te doen of juist niet.

Als er sprake is van plichtverzuim, kunnen leidinggevenden disciplinaire maatregelen opleggen. Dat geldt ook voor de leidinggevenden van defensiemedewerkers. De MIVD kan bovendien aanleiding zien om de Verklaring van Geen Bezwaar (VGB) van de medewerker in te trekken. Ook kan de MIVD een ambtsbericht uitbrengen, een waarschuwing dat er binnen de organisatie een groot risico bestaat.