'Gemeenten kunnen van Gazprom af'

Lokale overheden kunnen zonder al te grote problemen van hun contracten met het Russische gasconcern Gazprom af. Dat zeggen verschillende advocaten die gespecialiseerd zijn in de materie. Gemeenten, provincies en waterschappen die onder hun contracten uit willen, moeten wel naar de rechter.

Oorlogskas

Lokale Nederlandse overheden sloten in de voorbije jaren gunstige contracten met het Russische Gazprom voor goedkoop gas. Nu Rusland buurland Oekraïne is binnengevallen en meedogenloos optreedt, willen velen van deze contracten af. Immers, door geld te betalen aan Gazprom spekken Nederlandse belastingbetalers de Russische oorlogskas. Dat voelt niet goed. Nadat er vorige week een petitie werd opgezet voor het beëindigen van de contracten kwamen vervolgens veel gemeenteraadsfracties in actie: zij willen er zo snel mogelijk mee stoppen.

Gevolgen

Gemeenten, provincies en waterschappen onderzoeken echter nog of contractbreuk wel mogelijk is. Onder meer de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) had volgens het FD aangekondigd dat een dergelijk voornemen waarschijnlijk niet zonder gevolgen zou zijn. Nu blijkt dus dat overheden hun contract met Gazprom wel kunnen opzeggen zonder dat ze daarvoor een hoge boete of afkoopsom moeten betalen. ‘Beste mensen van de VNG, een dergelijke clausule hebt u ook niet nodig. De wet schiet u hier te hulp’, schrijft advocaat Jan Hein Meerburg van Kennedy Van der Laan. In de wet staat dat zo’n gascontract kan worden onderbroken bij ‘onvoorziene omstandigheden’. Meerburg: ‘U mag er gevoeglijk vanuit gaan dat, als uw contractspartij het invallen van een autonoom land financiert, dit een onvoorziene omstandigheid oplevert als voormeld.’ Een invasie is volgens hem een onvoorziene omstandigheid, evenals de plotselinge financiering van een bloedige oorlog. ‘Gemeenten hebben niet kunnen voorzien dat de partij waarmee zij een contract sloten een oorlog financiert. Dat gebeurt de facto. Je hoeft geen contractpartij te dulden die opeens zo amoreel handelt.’ 

Zware sancties

Meerburgs collega’s Maarten Kole van Dirkzwager en Jop Fellinger van Fruytier Lawyers bevestigen op BNR dat gemeenten om vanwege onvoorziene omstandigheden hun contracten met Gazprom kunnen ontbinden. Fellinger stelt ook dat de sancties tegen Rusland de kansen voor gemeenten bij de rechter vergroten. ‘Het is logisch dat gemeenten af willen van hun betalingen aan Gazprom nu zware sancties worden getroffen. Daar heeft een rechter begrip voor. Het is bizar dat je überhaupt nog betaalt.’

Juridische grond

Raadslid Maarten van Heuven van de PvdD in Utrecht heeft schriftelijke vragen gesteld aan het Utrechtse college van burgemeester en wethouders. De Domstad heeft een contract met Gazprom waarmee hij wil stoppen. ‘Fijn om te weten dat er een juridische grond is waarmee het contract opgezegd kan worden. Ik hoop dat dit doorkomt naar ons college. We hebben schriftelijke vragen gesteld, maar we hopen nu al op snelle actie.’ Was de oorlog onvoorzien? ‘We zagen wel dat Rusland de Krim en Donbas had gepakt, maar we wisten niet dat het tot een totale invasie zou overgaan waarbij bewust steden en burgerdoelen geraakt zouden worden.’ 

Zeventien gemeenten

Ook raadslid Maarten Sturkenboom van de fractie PvdA-GroenLinks in Leusden stelde schriftelijke vragen aan burgemeester Gerolf Bouwmeester (D66). Hun gemeente heeft samen met zestien andere gemeenten een contract met Gazprom. ‘In de gemeenteraad hebben gesproken over de situatie,’ zegt Sturkenboom. ‘We hebben een raadsbreed statement afgegeven waarin we het gas hebben genoemd, maar ook de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Goed nieuws dus dat het een serieuze overweging wordt om collectief van dit contract af te komen. Vrede en veiligheid gaan boven economisch belang. Het wordt misschien duur, maar moet je die neut maar nemen, want anders zijn we geen knip voor de neus waard.’ Sturkenbooms voornemen om van Gazprom af te komen wordt nog niet raadsbreed ondersteund, zegt hij. ‘Met name VVD en CDA zijn daar wat meer terughoudend.’ Gaat hij pleiten voor een rechtsgang? ‘We wachten het antwoord van het college even af inzake onze schriftelijke vragen. Maar het is een positieve ontwikkeling dat we hiervoor naar de rechter kunnen.’ Dit zal dan met de zeventien deelnemende gemeenten moeten.  

Reactie VNG

De VNG is enigszins terughoudend over de uitspraken van de juridische experts in de media. ‘We zijn met een onderzoek hiernaar bezig ten behoeve van onze leden en dat is nog niet afgerond. Ik kan dus nog niets concreets zeggen. We onderzoeken uiteraard wel wat de mogelijkheden zijn voor gemeenten,’ zegt woordvoerder Ruud Koerts van de VNG. Uiterlijk morgenochtend hoopt de VNG witte rook te hebben.