Onvermijdelijk machtsspel

De Amsterdamse raad besloot om oud-minister Eberhard van der Laan als eerste op de voordracht te plaatsen. De raad gaf aan de PvdA’er met 24 om 18 stemmen de voorkeur boven de andere kandidaat, VVD’er Annemarie Jorritsma. De burgemeester van Almere wil bevestigen noch ontkennen of zij heeft gesolliciteerd. Maar uit alles valt af te leiden dat Jorritsma de voorkeur had van de vertrouwenscommissie.

De keuze voor Van der Laan werd daarmee omstreden, alsof de gemeenteraad verplicht is de voorkeur van de vertrouwenscommissie te volgen. Integendeel, de gemeenteraad beslist wie als eerste op de voordracht aan de minister wordt geplaatst.

Het verwijt is ook dat de PvdA een machtsspel heeft gespeeld: de vertrouwenscommissie is overruled door de raad waar de PvdA als grootste partij steun heeft geworven voor de eigen PvdA-kandidaat. Dat is niet verboden. Het is zelfs gebruikelijk omdat een partij zelden de absolute meerderheid heeft in de raad. Zo werd PvdA’er Paul Depla vlak voor de raadsverkiezingen in SP-bolwerk Heerlen door de raad verkozen als burgemeester boven VVD’er Roel Wever die door de vertrouwenscommissie als beste was uitgekozen.

Het negeren van de keuze van de vertrouwenscommissie is een risico, zo men wil gebrek, van de huidige procedure: de vertrouwenscommissie is samengesteld uit één vertegenwoordiger per fractie. Eenmansfracties leggen er dus meer gewicht in de schaal dan in de raad, waar de grote fracties op basis van hun zeteltal de dienst kunnen uitmaken.

Voor dit probleem is het geen oplossing dat - zoals hoogleraar Elzinga in Binnenlands Bestuur meerdere malen heeft betoogd - slechts de naam van één kandidaat op de voordracht wordt geplaatst. Met een enkelvoudige voordracht zou voorkomen worden dat de naam van de nummer twee alsnog uitlekt, maar dat kan niet verhinderen dat de vertrouwenscommissie door de afwijkende weging van stemmen tot een andere keuze komt dan de gemeenteraad.

Het gemakkelijkste is om de zetelverdeling in de raad ook als stemverhoudingen in de vertrouwenscommissie toe te passen. Het verkleint de kans dat de raad afwijkt van de keuze van de vertrouwenscommissie en minimaliseert daarmee de kans op schade voor een sollicitant zoals Jorritsma, die in Almere niet meer op het volle vertrouwen kan rekenen. Echter, het zou de negatieve effecten op de huidige benoemingsprocedure niet wegnemen.

Het verwijt van de oppositie zal vermoedelijk nog luidruchtiger zijn dat de meerderheid in de raad puur op basis van de macht van het getal bepaalt wie burgemeester wordt. Maar zolang de burgemeester door de raad vertrouwelijk wordt geselecteerd, is dat een onvermijdelijk bijeffect.