‘Altijd dat terugkijken’

Waar is Onno Hoes, wat doet hij nu en wat wil hij? Hij woont in Maastricht, is spreker en discussieleider en gelooft nog steeds in de publieke zaak. ‘Waarom zou ik niet burgemeester kunnen worden van een gemeente waar de opdracht past bij wat ik te bieden heb?’

Onno Hoes over crisiscommunicatie en zijn affaire

Alles wordt vanmiddag opgenomen in Brasserie Tapijn Kazerne, de plek waar zijn vader ooit was gelegerd en in de stad waar diens trotse zoon in 2010 burgemeester werd. Onno Hoes kan er smakelijk om lachen. Geen boer met kiespijn, deze oud-burgemeester van Maastricht. ‘Ik heb mijn iPhone in de aanslag.’

En waarom ook niet? Wij persmuskieten hebben Hoes er al eens ingeluisd. En kennelijk nog steeds. ‘Maak je een afspraak met RTL Z om te praten over de anti-terreurtop in Den Haag en de radicalisering in steden. Daar kan ik als oud-burgemeester een relevant interview over geven. Maar het bleek een smoes, want driekwart van het gesprek ging over mijn privéleven. Ik loop nergens voor weg, maar de kwestie rond mijn aftreden speelde bijna anderhalf jaar geleden. Het houdt een keer op en het leven gaat door.’

Stiekeme PowNed-opnames van burgemeester Onno Hoes (54) en een zekere Robbie (volgens de Rechtbank Amsterdam onrechtmatig gemaakt en uitgezonden en een inbreuk op het privéleven van Hoes) leidden eind 2014 tot een crisis die de burgemeester van Maastricht te machtig werd. De eerste crisis, nadat hij van ene Ruud een zoen had gekregen in een Maastrichtse hotellobby (‘hoe naïef kun je zijn; het zijn bijna tl-balken die daar hangen’), had hij een jaar eerder na excuses aan de gemeenteraad nog overleefd. Deze crisis niet. Hoes stapte op 27 juni van het afgelopen jaar op (‘het moeilijkste moment van mijn leven’) en tuimelde in het beruchte zwarte gat. Volop tijd om na te denken over wat hij goed en fout had gedaan en hoe zijn carrière in Maastricht zo tragisch had kunnen eindigen.

Foute grap
Geen wonder dat de organisatoren van de Praktijkdag Crisiscommunicatie Onno Hoes vroegen om volgende maand in de Jaarbeurs in Utrecht zijn licht te laten schijnen over crisiscommunicatie. Krijg je in ieder geval iemand met praktijkervaring over de vloer. En altijd wel een verkwikkend foute grap.

De ervaring als burgemeester heeft Hoes één ding geleerd: ‘Je kunt het allemaal volgens het boekje leren, maar als de crisis toeslaat, heb je niets aan de handboeken. Dan komt het erop aan dat je elkaar in de ogen kunt kijken. Mensen moeten in een onnatuurlijke setting natuurlijk op elkaar reageren. Dus moet je een netwerk hebben van mensen die elkaar vertrouwen. De voorzitter van het crisisteam, een burgemeester, moet erop aankunnen dat de informatie die hij krijgt deugt en jij moet als adviseur kunnen snappen of jouw boodschap aankomt.’

Zoveel burgemeesters, zoveel karakters. ‘Richt je dus op het type burgemeester. Als je weet dat het iemand is die graag ter plekke is, dan moet je daarin meegaan. GRIP 3 of niet. Als je dat niet doet en hij of zij zit contrecoeur achter het bureau, dan wordt het een knap lastige burgemeester die op alle slakken zout gaat leggen. Kruip dus in het hoofd van de burgemeester en bouw daar als team de goede werkwijze omheen.’

Als de crisis dáár is, dan wordt het draaiboek, keurig geactualiseerd en in een binder weggezet in de kast, niet alleen snel vergeten maar ook nog eens van alle kanten gepasseerd door de sociale media. ‘En dus moet een gemeente in een crisissituatie de sociale media zelf minutieus en proactief gebruiken’, aldus Hoes. Een gemeente die een dag doet over het componeren van een persbericht? ‘Het is lastig, ik weet het. De sociale media hebben de macht gegrepen. Dat ratelt maar door. Je moet als overheid zorgvuldig zijn en niet speculeren, maar de halve wereld heeft intussen via de sociale media al een beeld wat er is gebeurd. Je kunt niet meer zeggen: “We komen over twee uur met een persbericht.”’

Partners
Kijken wat er gebeurt en de mensen die ­actief zijn op de sociale media voor je zien te winnen – dat moet de strategie zijn. ‘Je moet laten weten dat je hun informatie waardeert en meeneemt in je eigen informatie en tweets. Je wordt partners. Doe je dat niet, dan ontstaat het beeld: die hebben er weer eens niets van begrepen.’

Onno Hoes is vandaag de dag spreker, discussieleider, dagvoorzitter en (crisis)-coach. Schijnbaar relaxed, baard, maar in de Tapijn Kazerne zichtbaar op zijn hoede. ‘Altijd dat terugkijken.’ Voor de crisiscoach van nu toch wel relevant: wat zou de Hoes van nu de Hoes van toen hebben geadviseerd toen deze begin december 2014 onder vuur lag na de clandestiene PowNed-uitzending?

‘Ik heb geleerd dat je de rust moet nemen om te analyseren wat er is gebeurd. In mijn geval had ik de beelden die op televisie werden uitgezonden nauwkeurig moeten analyseren. Als ik dat had gedaan, dan had ik gezien dat ze waren gemanipuleerd. Ik had mij met mijn team moeten opsluiten in een kamer. Omdat het zo persoonlijk en emotioneel was, reageert en redeneert iedereen anders dan bij een brand in een flat en sla je het crisisboek communicatie er niet op na. Door de privékant waren we van ons apropos gebracht. De crisis draaide om een persoon die nota bene als rustpunt de crisis moest bezweren.’

Hij koos niet voor de aanval maar hield zich koest. ‘We hadden de ­affaire gewoon als een crisis moeten aanpakken. Een collega-burgemeester als voorzitter van het crisisteam was wellicht een betere optie geweest.’

Voorgrond
Onno Hoes sneuvelde, maar zijn passie voor het openbaar bestuur verdween niet. ‘Was in het begin wel zo’, geeft Hoes toe. ‘Na mijn burgemeesterschap ging ik nadenken over wie ik was en wat ik wilde. Ik sloot een nieuw burgemeesterschap uit. Moest er niet aan denken. Ik sprak er wel met veel mensen over, die zeiden: “Jouw kracht ligt op de voorgrond, in het motiveren en in het gesprek.” Dat is ook zo. Ik was er goed in en vond het ook enorm leuk, en realiseerde mij dat het onzin was om een toekomstig burgemeesterschap uit te sluiten.”

Het moet een gemeente zijn die bij hem past. ‘En het is niet zo dat ik nu alleen nog maar voor een burgemeesterschap ga. Ik vind zoveel leuk in het openbaar ­bestuur.’ Maastricht paste helemaal bij hem – vond en vindt Hoes nog steeds. Hij is er ook blijven wonen. Waarom? ‘Ik wilde laten zien dat we door het incident even uit elkaar zijn gedreven, maar niet structureel. Ik ben in de stad geen bête noire. Ik ben niet weggepest en niemand doet onaardig. Mijn vertrek had namelijk niets te maken met mijn functioneren als burgemeester.’

Onno Hoes heeft zijn ontslag en de daaropvolgende verpozing niet ervaren als een geluk bij een ongeluk. Weg uit het glazen huis en doen waar je zin in hebt. ‘Ik vond het vreselijk. Maar als het dan toch zo loopt, dan is het wel goed om als mens een stap terug te doen en de wereld van een andere kant te bekijken. Voor mij is dat eerlijk gezegd wel een winstpunt. Als je altijd in het systeem hebt gezeten en met politiek en bestuur bezig bent geweest, dan nuanceer je ook heel veel. Je maakt afwegingen en hebt overal begrip voor. Je verdedigt ook de gevestigde orde want je maakt er deel vanuit. Nu wijk ik daar gemakkelijker vanaf.’

Dus zo heeft de voetbalfilosoof uit Barcelona toch gelijk gekregen (ieder …). Onno Hoes: ‘Een beetje. Het is leuk om aan de andere kant te staan als dagvoorzitter en spreker, maar ook als begeleider van VVD-talenten binnen de JOVD of in gemeenteraden. Ik vind het mijn taak om ­ervoor te zorgen dat mensen vrij blijven denken. Laat mij die faciliterende rol binnen de VVD maar spelen. Ik ga niet op een kieslijst staan.’

Vaandeldrager
Het burgemeesterschap is in het huidige tijdsgewricht fantastisch, aldus Hoes, die zich dat weer ten volle realiseerde toen hij het boek van de Amerikaanse politicoloog Benjamin Barber If Mayors Ruled the ­World had gelezen. ‘Alle wereldproblemen belanden bij de gemeente. Landen lossen de moderne problemen niet op, dat moeten steden doen. De burgemeester is de vaandeldrager van die stad, die geen boodschap heeft aan ideologie of eindeloos gepalaver maar zijn stad gewoon goed moet besturen.’

Volgens Hoes heeft die stad juist nú behoefte aan non-conformistische burgemeesters. ‘Alleen als je zelfstandig en buiten de gebaande paden denkt, kun je een leider zijn’, zegt Hoes. ‘Ik zie in allerlei profielen dat gemeenteraden op zoek zijn naar actieve burgemeesters met lef. Ik geloof dat ik heb laten zien dat ik die bijna onmogelijke opdracht, waarbij van alles wordt verlangd van een burgemeester terwijl hij de leiding formeel niet kan nemen, informeel goed heb uitgevoerd. Dat zeiden de raadsleden bij mijn ­afscheid ook.’

Zijn enige spijt? ‘Dat ik te laat de buurten ben ingegaan. Er waren bestuurlijke problemen en we hadden de softdrugs, dus er is wel een verklaring waarom ik in vergaderzalen zat, maar het voelde niet goed.’ Als Onno Hoes na twee termijnen in Maastricht met dat verhaal en een pluim van de gemeenteraad op zoek was gegaan naar een nieuw burgemeesterschap, dan zouden gemeenteraden om hem hebben gevochten. Maar het liep dus anders. Hoe zou een vaderlandse gemeenteraad nu op zijn sollicitatie reageren?

Onno Hoes: ‘Dat zullen we zien. Moet je voor de rest van je leven getekend zijn door wat er is gebeurd? Dan kun je mij beter tot mijn pensioen wachtgeld geven. Ik leer iedere dag en ben een mens als ieder ander. Dat keert zich dus kennelijk tegen mij. Dat zou wel heel erg zijn.’ 

CV
Onno Hoes werd op 5 juni 1961 geboren in Leiden. Hij studeerde commerciële economie aan de heao in Eindhoven. Hoes was van 1986 tot 1992 voorzitter van de VVD in Den Bosch en werd in 1992 lid van de Staten van Brabant en een jaar later raadslid in Den Bosch. Onno Hoes was van 2001 tot 2007 gedeputeerde van economische ontwikkeling en internationale betrekkingen en van 2007 tot 2010 gedeputeerde ecologie. Hij werd op 1 november 2010 burgemeester van Maastricht. Op 27 juni 2015 stapte hij op. Hij is nu voorzitter van de Stichting Nationale Boomfeestdag en lid van de RvT­Design Academy Eindhoven. 

Op 4 april houdt Hoes een inleiding tijdens de Praktijkdag Crisiscommunicatie in Utrecht.  www.praktijkdagcrisiscommunicatie.nl