OM wil meer mogelijkheden om corrupte ambtenaren te vervolgen

Het Openbaar Ministerie en de Rijksrecherche vinden dat de wet te weinig mogelijkheden biedt om ambtenaren te vervolgen wegens corruptie. Zij werken aan een ‘signaal’ hierover aan het ministerie van Justitie en Veiligheid. Aanleiding is een oriënterend onderzoek dat de Rijksrecherche vorig jaar uitvoerde naar mogelijke omkoping van oud-Eurocommissaris Neelie Kroes en belastingambtenaren door taxiplatform Uber. Dat blijkt uit onderzoek van Investico voor De Groene Amsterdammer in samenwerking met NRC, Het Financieele Dagblad en Trouw.

De Mos

Het Openbaar Ministerie (OM) besloot niet tot vervolging over te gaan. Dit omdat er onvoldoende bewijs was ‘dat een ambtenaar in ruil voor een gift tegenprestaties heeft geleverd,’ zegt een woordvoerder. De strafzaak tegen de Haagse oud-wethouder Richard de Mos strandde vorig jaar om dezelfde reden. Volgens de wet is omkoping alleen strafbaar als een ambtenaar een duidelijke tegenprestatie levert in ruil voor een gift. Nederland is het enige land in Europa waar ‘handel in invloed’ – of corruptie zonder directe tegenprestatie – niet strafbaar is.

Uber

Het onderzoek naar Neelie Kroes door de Rijksrecherche, een onderdeel van het Landelijk Parket dat corruptie bij ambtenaren en politici onderzoekt, duurde ongeveer een jaar en richtte zich op haar rol als ‘special envoy’ van StartupDelta. Dat is een overheidsinitiatief dat het Nederlandse startupklimaat moet verbeteren. In die hoedanigheid lobbyde Kroes in 2015 en 2016 voor Uber, zo bleek in 2022 uit de Uber Files: ruim honderdduizend documenten van het taxiplatform, gelekt door een voormalig toplobbyist van het bedrijf aan het journalistenconsortium ICIJ.

Belastingdienst

De Rijksrecherche onderzocht naast Kroes ook ambtenaren van de Belastingdienst. Mark McGann, klokkenluider en voormalig toplobbyist van Uber, omschreef de Belastingdienst in 2023 tijdens een hoorzitting met Tweede Kamerleden als ‘zeer meegaand en open’. Hij vertelde hoe andere Europese landen informatieverzoeken indienden over chauffeurs in Nederland, waar het Europese hoofdkantoor van Uber was gevestigd. ‘Uiteindelijk konden we het delen van die gegevens niet voorkomen, maar met hulp van de Nederlandse fiscus wel vertragen’, aldus McGann.

Duister

‘Handel in invloed’ wordt zelden vervolgd, en ‘al deze zaken sneuvelen bij de rechter’, zegt lector weerbare democratie Willeke Slingerland tegen Investico. Volgens haar ‘tasten we sinds de uitspraak in de zaak-De Mos in het duister’ over wanneer corruptie strafbaar is. Voor opsporingsdiensten is het sindsdien ‘nog meer zoeken naar mandaat’ in coruptieonderzoeken. ‘De rechter eiste bewijs in de zaak-De Mos dat er een tastbare, directe tegenprestatie en kwade opzet was. Dat is een klassieke benadering van corruptie, maar in de praktijk worden giften – in dit geval grote partijdonaties – zelden direct verzilverd. Het gaat veel meer om het kluwen aan loyaliteiten en voorkeursbehandelingen binnen het netwerk op de lange termijn.’ 

Handel in invloed

Het VN-corruptieverdrag schrijft sinds 2008 voor dat ook ‘handel in invloed’ strafbaar moet worden gesteld. Nederland is het enige land in Europa dat dit niet heeft gedaan. Ook het anti-corruptieverdrag van de Raad van Europa verbiedt handel in invloed. Hoewel Nederland dit verdrag in 2002 ratificeerde, werd een uitzondering gemaakt voor het artikel over handel in invloed. Het ministerie van Justitie en Veiligheid vindt het niet nodig om dit strafbaar te stellen. Een woordvoerder laat in een reactie weten dat ‘er van omkoping wel degelijk sprake kan zijn als het doel van de giften is om een voorkeursbehandeling te krijgen.’

‘Signaal’

Kroes laat in een reactie op vragen weten dat zij niet op de hoogte was van het onderzoek en niet is verhoord. Ook bij Uber en de Belastingdienst was niet bekend dat de Rijksrecherche een onderzoek had uitgevoerd. De fiscus verwijst daarbij naar een intern onderzoek dat het zelf heeft uitgevoerd naar aanleiding van de Uber Files, waarin ‘externe onafhankelijke experts geconcludeerd hebben dat er geen bevoordeling van Uber heeft plaatsgevonden.’ Het ministerie van Justitie en Veiligheid zegt regelmatig te overleggen met het OM en de Rijksrecherche. Het genoemde ‘signaal’ zal ‘in het overleg met hen zeker besproken worden.’