Lokale partij kan worden verboden

‘Schandalig’ dat de overheid politieke partijen kan verbieden. Dat vinden tal van Nederlanders die reageerden op de internetconsultatie van de nog in te voeren Wet op de politieke partijen. Met het wetsvoorstel wil de minister van Binnenlandse Zaken de democratische rechtsorde en de financiële transparantie van politieke partijen versterken – ook van lokale partijen.

Ondermijning van de democratie. Een aanslag op de democratie. Het failliet van de democratie. Een geitenpaadje om de door de bevolking verkozen vertegenwoordigers monddood te maken. Het zijn maar enkele reacties van ‘gewone’ Nederlanders op het wetsvoorstel Wet op de politieke partijen. Deze wet ging net voor Kerstmis 2022 in consultatie en het regende al direct verontwaardiging en onbegrip.

Vergelijkingen met China, Iran en Turkije zijn niet van de lucht. Dit terwijl minister van Binnenlandse Zaken Bruins Slot met de wet juist de onafhankelijke positie van politieke partijen wil versterken en hun transparantie vergroten. Dit wordt gedaan door de positie van politieke partijen duidelijk in de wet te regelen. Regelen? Verbieden, leest menig burger er vooral in.

Dwang of fraude

Het wetsvoorstel komt inderdaad met een specifieke verbodsregeling voor politieke partijen. Zo moet voor iedereen duidelijk worden binnen welke grenzen van de democratische rechtsstaat politieke partijen kunnen opereren en moet de weerbaarheid van de democratische rechtsstaat en de democratische rechtsorde worden versterkt.

Als het aan de minister ligt, kan een politieke partij worden verboden wanneer haar doelstellingen of werkzaamheden gericht zijn op het ondermijnen of afschaffen (van de grondbeginselen) van de democratische rechtsstaat. Hiervan kan sprake zijn wanneer een georganiseerde poging wordt ondernomen om de onafhankelijkheid van de rechtspraak ongedaan te maken of om de democratische besluitvorming onmogelijk te maken. Concreter: als een politieke partij zich verzet (of kiezers daartoe aanspoort) tegen een vreedzame overdracht van de macht. Of als een partij vrije en eerlijke verkiezingen onmogelijk maakt of belemmert door dwang of fraude te plegen. Die dreiging moet wel ‘daadwerkelijke, ernstige en reëel’ zijn, en die moet worden vastgesteld op basis van objectieve feiten. Het oordeel of aan deze voorwaarden is voldaan is voorbehouden aan de Hoge Raad.

De nieuwe wet richt zich op politieke partijen en aan hen gelieerde organisaties (zoals wetenschappelijke bureaus of jongerenorganisaties) die na deelname aan de verkiezingen een zetel hebben verworven in de Eerste of Tweede Kamer, gemeenteraden, Provinciale Staten, eilandsraden en de algemene besturen van de waterschappen. Wel moet gelden dat zij bij de laatstgehouden verkiezing ten minste één zetel hebben bemachtigd.

Financiering

Nauw verbonden met deze ‘verbodsbepalingen’ is de financiering van (lokale) politieke partijen. Dat de wet ook regelt dat politieke partijen in gemeenten, provincies, waterschappen en de openbare lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba recht hebben op subsidie, krijgt bij de burgers die reageerden op de internetconsulatie nauwelijks aandacht.

Regels over de aanvraag en verantwoording van subsidie, financiële transparantie over inkomsten en schulden, en transparantie over de interne organisatie gaan ook gelden voor decentrale politieke partijen. Zij moeten schulden van 5.000 euro of meer openbaren, ook de naam van de crediteur en zijn woonplaats (landelijke partijen: 25.000 euro). Ze worden ook verplicht om een administratie te voeren over de financiële positie van de politieke partij. Anonieme giften van 50 euro (landelijke partijen: 250 euro) of meer moeten worden geregistreerd, ook als dat in natura binnenkomt. Vanaf 200 euro (landelijke partijen: 1.000 euro) moeten giften per donateur per jaar openbaar worden gemaakt, ook hun naam en woonplaats. Lokale partijen mogen geen giften aannemen van een niet-Nederlandse donateur.

Voor lokale partijen geldt een cumulatief maximum van 20.000 euro aan het totaal van bijdragen (geldelijke of in natura) die zij, haar neveninstelling en op de partijlijst geplaatste kandidaten per jaar per donateur mogen ontvangen. Bij landelijke politieke partijen ligt die maximumgrens op 100.000 euro. Zij moeten aan hun financieel verslag een accountantsverklaring koppelen, die verplichting geldt niet voor decentrale politieke partijen. Deze laatste moeten de overzichten van giften en schulden op hun eigen website publiceren. Of de nieuwe transparantieregels worden nageleefd wordt gecontroleerd door de nieuw op te richten Autoriteit Wet op de politieke partijen.

De regels gaat hand in hand met het instellen van een subsidieregeling voor decentrale partijen. Daarvoor is een budget van 25,5 miljoen euro beschikbaar, te verdelen over drie jaar. Per zetel in een volksvertegenwoordiging wordt aan politieke partijen 250 euro uitgekeerd. Het overige gereserveerde geld voor de subsidiëring van decentrale partijen gaat voor 75 procent naar gemeenten en openbare lichamen, voor 20 procent naar provincies en voor 5 procent naar de waterschappen. Dit geld wordt naar rato van het inwonertal over hen verdeeld.