‘De politiek komt niet voor ons op’

De overheid luistert onvoldoende naar burgers, vindt 43 procent van de Nederlanders. Bijna 60 procent vindt dat de politiek onvoldoende opkomt voor mensen zoals zij. Daardoor is het vertrouwen van mensen in de politiek laag. 'Door het democratisch proces van wikken en wegen van belangen en waarden inzichtelijk te maken kunnen politici richting geven aan het politieke en maatschappelijke debat.'

Meer het land in

Dit zijn conclusies en een aanbeveling uit het onderzoek ‘Burgerperspectieven’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag verschijnt. Voor dit onderzoek zijn tussen november 2023 en februari 2024 en in april 2024 enquêtes gehouden onder respectievelijk 2591 en 1349 Nederlanders. Mensen verwachten van politici dat zij weten wat er speelt en bij het maken van keuzes laten zien dat ze verschillende perspectieven en belangen afwegen, concludeert het bureau verder. Volgens burgers zouden politici beter kunnen weten wat er speelt door meer het land in te gaan en door inspraak te organiseren.

Men verwacht oplossingen

Veel Nederlanders hebben al sinds 2021 weinig vertrouwen in de politiek, ondanks een lichte stijging rond de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023 en bij de aankondiging van het kabinet-Schoof afgelopen juni. De politiek zou te weinig bereiken en daar maken mensen zich zorgen over. Men verwacht oplossingen voor ingewikkelde opgaven, zoals immigratie, de hoge kosten van het levensonderhoud, het tekort aan woningen en het klimaat.

Te weinig aandacht

Volgens een (ruime) meerderheid van de Nederlanders is er onvoldoende aandacht voor de belangen van mensen met lagere inkomens, mensen die buiten de Randstad wonen, jongeren, mensen met een beperking, basis- en mbo-opgeleiden en ouderen. Ook houdt de politiek volgens hen te weinig rekening met ‘gewone mensen’, ‘hardwerkende Nederlanders’ of ‘middengroepen’. Er is volgens velen genoeg of zelfs te veel politieke aandacht voor rijke mensen, mensen in de Randstad en hbo- en wo-opgeleiden.

Inspraak verzorgen

Mensen die zich niet gehoord voelen door de politiek, hebben minder vertrouwen in die politiek en zijn minder tevreden met de democratie dan mensen die wel vinden dat er voldoende geluisterd wordt. Je niet gehoord voelen leidt bij sommige mensen tot gevoelens van boosheid, frustratie of machteloosheid, en bij anderen tot gelatenheid. Politici zouden het land in moeten gaan om ervoor te zorgen dat burgers zich meer gehoord voelen. Ook zouden politici (partij)bijeenkomsten en inspraak moeten verzorgen.

Wikken en wegen

Veel burgers lijken te verlangen naar een aandachtige politiek die in nauw contact staat met de bevolking, constateert het SCP. Hoewel uit eerder SCP-onderzoek bleek dat juist mensen die zich niet gehoord voelen in de praktijk minder vaak meedoen aan inspraak, denken mensen toch dat het kan helpen om ervoor te zorgen dat politici beter naar hen luisteren. Bij politieke besluitvorming voelen mensen zich meer gehoord als volksvertegenwoordigers laten zien dat ze het publieke debat en de discussie in de media hebben gevolgd en daarbij verschillende perspectieven hebben afgewogen, dus dat ze hebben moeten ‘wikken en wegen’.

Referendum organiseren

Ook vinden mensen vaker dat er naar burgers is geluisterd als politici een referendum organiseerden om tot hun besluit te komen. Mensen voelen zich meer gehoord als ze het eens zijn met de uitkomst. Maar als politici laten zien dat ze het publieke debat volgen, perspectieven afwegen of een referendumuitslag volgen vinden ook mensen die het niet met de uitkomst eens zijn vaker dat er voldoende is geluisterd. Daarnaast zijn mensen die zich meer gehoord voelen, meer geneigd om de uitkomst van beleid te accepteren. Dat is ook zo als het besluit niet in lijn is met hun wensen.

Benoem wensen en belangen

Om het lage vertrouwen in de politiek te herstellen, is het ook belangrijk dat er concrete resultaten worden geboekt rond de vraagstukken waar we voor staan, zoals migratie, de zorg en het klimaat. Uit SCP-onderzoek blijkt verder dat mensen hierbij hoge verwachtingen hebben van de politiek, maar wel sterk verschillen van mening over wat ze belangrijk vinden en welke oplossingen ze willen. De taak van de politiek is volgens het SCP om de tegengestelde wensen en belangen die er spelen tussen mensen onderling of tussen burgers en politici te doorzien en te benoemen.

Dilemma's schetsen

Politici dienen ook de dilemma’s te schetsen waar ze voor staan en aan te geven dat er grenzen zijn aan wat ze kunnen bereiken, bijvoorbeeld door (Europese) afspraken en financiële kaders waar ze rekening mee moeten houden. Door het democratisch proces van wikken en wegen van belangen en waarden inzichtelijk te maken kunnen politici richting geven aan het politieke en maatschappelijke debat. ‘Het politiseren van de afweging van waarden en een richtinggevend verhaal kan burgers eerder bij de politiek betrekken.’