‘Burgemeester moet voor alle raadsleden voorzitter zijn’

De minister van BZK onderzoekt hoe de burgemeester als raadsvoorzitter een stevigere rol kan spelen, maar niet voor alle raadsleden voelt de burgemeester als hun voorzitter. De Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVvR) vindt het belangrijk dat alle raadsleden wel dat gevoel hebben. De vereniging is samen met de Vereniging van Griffiers in gesprek met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters en het ministerie van BZK over de rol van de burgemeester als raadsvoorzitter.

Versterking rol burgemeester

De voormalige minister van BZK, Hanke Bruins Slot, kondigde begin september al in haar brief over de versterking van de decentrale volksvertegenwoordigingen en besturen aan dat zij in overleg met de verenigingen wil werken aan de versterking van de rol van de burgemeester als raadsvoorzitter en als hoeder van de lokale democratie. Bij de ontwikkeling van een beleidskader decentraal bestuur betrok ze ook de ontwikkeling van een afwegingskader voor nieuwe burgemeestersbevoegdheden. Dat is bedoeld om het burgemeestersambt ‘in balans’ te houden, zodat de burgemeester al zijn taken en rollen goed kan invullen, waaronder zijn rol als raadsvoorzitter en burgervader/burgermoeder.

Raad beter in positie brengen

Bij de brief stuurde ze ook het adviesrapport van Jon Schilder, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam en Jan van der Grinten, advocaat/adviseur bij Van Doorne in Amsterdam en docent aan de Universiteit Leiden. Dat advies vormt de basis voor de vormgeving van het afwegingskader. De minister vroeg de VNG, het NGB en de Wethoudersvereniging al om een consultatiereactie. In samenwerking met die partijen en de minister van Justitie en Veiligheid wilde ze werken aan het invoeren van het afwegingskader in de wetgevingsprocessen. De minister onderzoekt hoe de burgemeester als raadsvoorzitter een stevigere rol kan spelen bij het investeren in ondersteuning van de raad en wat deze nodig heeft om als raadsvoorzitter de raad beter in positie te brengen.

Eigen voorzitter kiezen

Uit onderzoek van de NVvR bleek eerder dat raadsleden nog altijd hechten aan de burgemeester als voorzitter van de raad. Geerten Boogaard, hoogleraar decentrale overheden aan de Universiteit Leiden, bepleitte twee jaar geleden juist dat de burgemeester niet langer voorzitter van de raad moet zijn. De raad zou de vrijheid moeten krijgen om naast hun burgemeester een eigen voorzitter van de raad te kiezen uit de raadsleden in de raad. Volgens hem kiest de burgemeester op enig moment namelijk altijd voor het college, waarvan hij ook voorzitter is, en tegen vernieuwing. Ook stelde hij samen met vijf medeauteurs van het rapport ‘Teveel van het goede. De staat van het burgemeestersambt anno 2020’ vast dat de dubbelrol van voorzitter van de raad en voorzitter van het college zowel de positie van de burgemeester als de positie van de raad als hoogste bestuursorgaan bedreigt. Een jaar geleden liet de minister echter in een commissiedebat in reactie op het rapport weten dat de burgemeester de voorzitter van de raad is en blijft. Ze zag geen ‘spanning’ tussen de twee verschillende rollen.

Vicevoorzitter vaker verkozen

De vicevoorzitter van de raad werd in de periode 2018-2022 in 69 procent van de raden verkozen, waar dat in de voorgaande periode nog 31 procent was, bleek vorig jaar uit onderzoek van de Thorbecke Academie in opdracht van de NVvR. Een vicevoorzitter kan worden ingezet als voorzitter van de werkgeverscommissie, de vertrouwenscommissie en/of het presidium, maar ook als klankbord van van de burgemeester in zijn rol als bewaker van de kwaliteit van besluitvorming en de integriteit van de gemeenteraad. Het kan ook zijn dat de raadsnestor, het langstzittende raadslid, de rol van vicevoorzitter bekleedt. Uit het onderzoek bleek dat de vicevoorzitter in 61 procent van de gemeenten slechts één tot vijf keer per jaar naar voren treedt wanneer de burgemeester verhinderd is. In 35 procent van de gemeenten heeft de vicevoorzitter het initiatief om de raad voor te kunnen zitten wanneer deze dat wil. Dit kan alleen als er goede afspraken over zijn met de burgemeester.

Burgemeester geeft 'statuur'

Vicevoorzitters zelf hebben er niet zo’n probleem mee dat de burgemeester voorzitter van de raad is, bleek bij de workshop ‘Het samenspel tussen de raadsvoorzitter en de vicevoorzitter. Wat is er nodig om het raadsvoorzitterschap van de burgemeester te verbeteren en welke rol kan de vicevoorzitter vervullen?’ tijdens de Dag voor de Raad 2023. Het geeft ook een bepaalde ‘statuur’ aan de raad naar buiten toe en het versterkt de rol van burgervader of -moeder, aldus een aanwezige. Wel blijkt de rol van de burgemeester in de agendacommissie voor sommigen ‘lastig’, want dit kan ‘schuren’ met collegebelangen. Ze noemen dit ‘kwetsbaar’ of zelfs ‘gevaarlijk’. Over of de burgemeester ook voorzitter kan zijn van het presidium verschillen de meningen. In het onderzoeksresultaat dat de oppositie niet altijd het gevoel heeft dat de burgemeester op hun hand is, herkennen de meeste van de aanwezige vicevoorzitters zich overigens niet.