‘We moeten waakzaam blijven’

De Nederlandse democratische rechtsstaat is robuust, maar tegelijk is waakzaamheid geboden. Recente ontwikkelingen in ons omringende landen laten zien dat ‘statelijke actoren het vertrouwen in de democratische rechtsstaat in toenemende mate proberen te ondermijnen, onder meer door aanhoudende cyberaanvallen.’

Dreiging voor nationale veiligheid

Dat schrijft minister Judith Uitermark aan de Tweede Kamer. Het gaat overigens niet alleen om cyberaanvallen, zoals we vorige week nog meemaakten, maar ook om spionageactiviteiten, verspreiding van desinformatie en het ongewenst inmengen in politieke besluitvorming en de publieke opinie. ‘De hele samenleving, het bedrijfsleven, kennisinstellingen en (mede)overheden, zijn doelwit van deze openlijke en heimelijke activiteiten.’ Dergelijke inmengingsactiviteiten, van onder meer China en Rusland, ondermijnen een onafhankelijk en transparant politiek bestuurlijk bestel en vormen daarmee een dreiging vormen voor de nationale veiligheid, schreef haar ambtsvoorganger al eerder.

Waakzaam blijven

Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten waarschuwen al langer voor de dreiging van beïnvloeding van verkiezingen via sociale media en cyberaanvallen, zoals onlangs nog in Roemenië gebeurde, volgens de autoriteiten aldaar. Volgens Uitermark tonen deze voorbeelden aan dat ‘wij waakzaam moeten blijven’. En dat doet zij met een aantal maatregelen ‘om de verkiezingen weerbaar te houden en politieke campagnes transparant plaats te laten vinden’. ‘Hierbij vind ik het van belang dat burgers, maar ook parlementsleden, weten wie achter een politieke boodschap zit.’

Verkiezingstafels organiseren

Het ministerie organiseert al bij iedere verkiezing zogenoemde ‘verkiezingstafels’ voor vertegenwoordigers van gemeenten, de Kiesraad en alle veiligheidspartners. Aan deze tafels bespreken zij mogelijke risico’s die ondermijnend zijn voor het verkiezingsproces. Daarnaast organiseert het ministerie webinars voor gemeenteambtenaren om hen te informeren over, en voor te bereiden op, veiligheidsrisico’s rondom de verkiezingen. In de evaluatie van de laatste Europese parlementsverkiezingen zijn er geen aanwijzingen dat grootschalige beïnvloeding van de verkiezingen in Nederland heeft plaatsgevonden. ‘Echter, we moeten waakzaam blijven.’

Boetes of dwangsommen

De minister wijst ook op Europese maatregelen voor weerbare verkiezingen, zoals de Europese Digitaledienstenverordening (DSA). Die verplicht zeer grote online platformen, zoals TikTok, en zoekmachines om maatregelen te nemen tegen systeemrisico’s die volgen uit de inrichting van hun diensten. Dat gaat ook om risico’s rond verkiezingsprocessen. Volgens de minister pakte de Europese Commissie, die bevoegd is om hierop toezicht te houden en te handhaven, deze rol ‘voortvarend’ op. Na de verkiezingsinmenging in Roemenië is de Commissie een formele procedure gestart tegen TikTok. Als resultaat daarvan kan de Commissie bij niet-naleving overgaan tot het opleggen van boetes of dwangsommen.

European Democracy Shield

Verder treedt per oktober 2025 de Europese verordening inzake transparantie en gerichte politieke reclames in werking, schrijft Uitermark. Deze verordening stelt transparantie-eisen aan politieke reclames. Het is verplicht om inzicht te geven in de manier waarop er gebruik is gemaakt van ‘targeting’. Het kabinet werkt nog aan een bijbehorende uitvoeringswet. Zoals eerder gemeld doet het kabinet ook onderzoek naar de impact van desinformatie op de samenleving en gevolgen van nieuwe technologieën. Tot slot wijst de minister op het initiatief van de Europese Commissie voor het bouwen van een ‘European Democracy Shield’. ‘Nederland verwelkomt dit initiatief en zal zich inzetten voor het versterken van democratische weerbaarheid in de EU in deze uitdagende tijden.’