Vrijheid en veiligheid in tijden niet zo kwetsbaar

Hoe kan ieder bijdragen aan het realiseren van de weerbaarheidsopgave waar Nederland voor staat? Die vraag staat centraal voor het kabinet ‘nu de verslechterde internationale veiligheidssituatie het noodzakelijk maakt om de weerbaarheid van de Nederlandse samenleving te verhogen’. Dat schrijft het kabinet aan burgemeesters en de Tweede Kamer.

Grootschalig gewapend conflict

De weerbaarheidsopgave bestaat uit het vergroten van maatschappelijke weerbaarheid en militaire paraatheid. De komende maanden moet de weerbaarheidsopgave door het rijk, de decentrale overheden en maatschappelijke partners worden geconcretiseerd. In de brief melden de minister van Justitie en Veiligheid en de minister en staatssecretaris van Defensie dat Nederland nu al doelwit is van hybride aanvallen, zoals cyberoperaties, spionage en sabotage. Geopolitieke ontwikkelingen ‘en in het bijzonder de Russische agressieoorlog in Oekraïne hebben hierop een versterkend effect’. ‘Voor het eerst in lange tijd is het reëel dat Nederland via de collectieve verdedigingsclausule in het NAVO-verdrag direct betrokken raakt bij een grootschalig gewapend conflict.’

Weerbaarheid verhogen

Vanwege deze ontwikkelingen is het nodig om de weerbaarheid van onze maatschappij te verhogen, aldus de bewindslieden die worden gesteund door rapporten van de AIVD, MIVD, AIV en WRR. Militaire paraatheid, het ene deel van de weerbaarheidsopgave, gaat om bescherming en verdediging van het grondgebied van Nederland en bondgenoten. En ook om het waarborgen van civiele ondersteuning van de krijgsmacht bij de uitoefening van de militaire taak. De maatschappelijke weerbaarheid vraagt om bescherming van vitale processen in de samenleving, een weerbare economie en het overeind houden van onze democratie, rechtstaat en overheid.

Volle aandacht en inzet

Een weerbare maatschappij moet bijdragen aan de bescherming van de veiligheid, vrijheid, welvaart en waarden. ‘Dit geldt niet alleen bij hybride aanvallen of een militair conflict, maar ook bij andere crises of rampen, zoals grootschalige overstromingen, een pandemie of langdurige uitval van vitale processen.’ Alle departementen zijn vanuit hun eigen beleidsverantwoordelijkheid betrokken. Dat geldt ook voor gemeenten en de VNG, schrijft de laatste. ‘Zij zien ook dat een weerbare samenleving momenteel een cruciaal onderwerp is, dat hun volle aandacht en inzet vereist.’ De VNG voert hierover overleg met het ministerie van Justitie en Veiligheid, het Veiligheidsberaad en de NCTV.

Rol voor jongeren

De bewindslieden geven gemeenten en veiligheidsregio’s alvast een belangrijke rol om de kracht van burgers en organisaties te verbinden aan de weerbaarheidsopgave. Zij noemen samenwerking met gemeenten en veiligheidsregio’s ‘onmisbaar’ om te komen tot een parate en veerkrachtige samenleving. Opvallend is dat het kabinet werkt aan een weerbare samenleving ‘waarin ook jongeren bijdragen aan de whole of society-approach en het versterken van de samenleving’. ‘We leren hierbij van bestaande initiatieven en evidence based interventies op het gebied van jongerenparticipatie.’  Om zelf- en samenredzaamheid van inwoners te versterken moet burgerhulpverlening verder worden vormgegeven net als een geactualiseerd handelingsperspectief op schuilen en evacueren. ‘Ook zal er intensiever en maatschappijbreed moeten worden geoefend, getraind en opgeleid.’

Noodplan opstellen

Voor het overeind houden van de Nederlandse democratie, rechtsstaat en overheid is het onder meer nodig om de besluitvormingsprocessen in zowel het kabinet als in het parlement dusdanig te bestendigen dat deze ook bij situaties als hybride oorlogsvoering zo goed mogelijk doorgang blijven vinden, schrijven de bewindslieden. ‘Lokaal is van belang dat het gezag de openbare orde kan handhaven. In een gepolariseerde samenleving keren mensen zich makkelijker af van het overheidsgezag.’ Onderdeel van de communicatie-aanpak is ‘activerende publiekscommunicatie met handelingsperspectief’. Het kabinet wil dat Nederlanders niet alleen een noodpakket samenstellen, ‘maar ook praten met naasten over het onderwerp (risicobewustzijn) én een noodplan opstellen’. De belangrijkste communicatie-inspanningen zijn daarom gericht op het overbrengen van concrete handelingsperspectieven.

Grote opgave

En daar ligt nog een grote opgave, want uit de eveneens vorige week gepubliceerde najaarsmeting van de risico- en crisisbarometer van de NCTV blijkt dat in het voorjaar van 2024 ruim driekwart (77 procent) van de inwoners van Nederland aangeeft dat ze geen actie ondernomen hebben om beter voorbereid te zijn op risico’s en dreigingen. Het aandeel dat geen actie onderneemt, stijgt sinds 2022: van 61 procent in het voorjaar van 2022 naar 77 procent twee jaar later. Wel maken inwoners van Nederland zich meer zorgen over geopolitieke en militaire dreigingen en gevolgen ervan in Nederland. Ruim vier op de tien (42 procent ) zegt zich hierover zorgen te maken. Ook is er een duidelijke stijging in het percentage mensen dat zich zorgen maakt over het stoppen van vitale processen, en schatten inwoners de waarschijnlijkheid van de gebeurtenis veel hoger in dan voor de start van de oorlog in Oekraïne. Tot en met het voorjaar van 2021 lag dit percentage rond de 22 procent. In 2024 is dit gestegen naar circa 60 procent.

In 2025 volgt een aanvullende brief van het kabinet met de eerste concrete beleidsinzet voor het vergroten van de weerbaarheid van inwoners van Nederland.