Markt, markt, markt...

Natuurlijk hadden de elkaar opvolgende ministers kunnen ingrijpen, maar in plaats daarvan volstonden ze met het benoemen van de ene commissie na de andere. En de fundamentalistische didactici die hierin zitting hadden, hielden hun ware geloof aan en toonden zich Oostindisch doof voor afwijkende geluiden.

De teloorgang van het onderwijs is een van de vele onderwerpen die Marc Chavannes, NRC-journalist en hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit van Groningen aansnijdt in Niemand regeert. Het is een bundeling van columns die sinds voorjaar 2006 in NRC Handelsblad zijn verschenen, aangevuld met een paar langere artikelen. Chavannes verbleef voor zijn krant in Londen, Parijs en Washington en is nu naar eigen zeggen ‘correspondent in eigen land’.

Daar aangekomen constateert hij dat de vermarkting van het openbaar bestuur in Nederland weliswaar later, maar ook heftiger heeft toegeslagen dan bij de meeste buren. De neoliberale allesreiniger was onder Paars niet aan te slepen. Met een bijna Oost-Duitse ijver is de hele zolder met overheidstaken te koop gezet en waar dat niet kon, was er altijd nog de pseudo-privatisering, zoals bij de spoorwegen. Chavannes maakt duidelijk dat die vermarkting heeft geleid tot privatisering van de politiek, waarbij het onderscheid tussen publieke en private taken bewust is verneveld.

De makers van de Nieuwe Overheid hebben volgens hem vooraf niet goed nagedacht over de rol van de staat in de 21e eeuw en niet voorzien dat de race naar de kassa het hele systeem van politieke verantwoordelijkheid zou uithollen. Op afstand geplaatste diensten kregen toezichthouders, wat binnen de kortste keren een hele industrie opleverde, maar niet duidelijk maakte wie uiteindelijk verantwoordelijk was.

Een politieke elite die zich onttrekt aan de definiëring en verdediging van het publieke belang verschaft uiteindelijk de voedingsbodem waarop de onvrede, het cynisme en de boosheid van Fortuyn, Verdonk en Wilders konden bloeien, betoogt Chavannes. De markt is prachtig, maar alleen voor concurrerende producten. Niet voor ziek zijn, onderwijs, politie, waterbeheer, ruimtelijke ordening en voedselveiligheid. Als toppunt van marktverdwazing wijst hij op de thuiszorg, maar ook op het snel groeiende alternatief van Buurtzorg dat niet alleen veel prettiger is voor alle betrokkenen, maar ook nog eens veel goedkoper.

Hoewel het er alle schijn van heeft dat het doorgeschoten marktdenken langzaamaan tot stilstand komt, maakt Chavannes in Niemand regeert duidelijk dat het nog lang niet is gedaan met de crisis in het openbaar bestuur en de politiek. De bundel bevat talrijke juweeltjes, het resultaat van scherp waarnemen, een trefzekere stijl en een fijn gevoel voor ironie. Strafwerk voor politici: lezen!

Barry van Heijningen is redacteur bij Binnenlands Bestuur

Marc Chavannes, Niemand regeert. De privatisering van de Nederlandse politiek, met illustraties van Ruben I. Oppenheimer, NRC Boeken, 2009, ISBN 978 90 79985067, 261 pagina’s, € 19,90.