Lobbyregister is ‘geen wondermiddel’

Helpt een lobbyregister om bestaande lobby’s transparanter te maken? Onlangs presenteerde het ministerie van BZK het Afwegingskader Legitieme Belangenvertegenwoordiging om te bepalen wat bestuurders en belangenbehartigers er eigenlijk mee willen. Deskundigen zien een lobbyregister niet meteen als een oplossing. ‘Ik ben een groot voorstander van een lobbyparagraaf.’

Bureaucratie

Het college van Amsterdam vindt openheid en transparantie belangrijk, liet het onlangs weten op vragen van Volt-raadsleden Juliet Broersen en Itay Garmy over de wenselijkheid van een lokaal lobbyregister, waarin lobbyisten verplicht zijn aan te geven met wie zij in de gemeente contact hebben en waarom. Maar het college vindt ook dat de administratieve lasten en bureaucratie niet onevenredig moeten toenemen ‘en dat is bij het werken met een dergelijk lobbyregister wel het geval’, zeggen ze.

Geen wondermiddel

Een goed argument om het niet te doen? Niet bepaald, aldus lobby-onderzoeker Joost Berkhout. ‘Met transparantie is niks mis. Het kost wat meer werk, maar dit lijkt me niet het juiste argument.’ Toch denkt hij niet dat een register een oplossing is voor ongelijkheden in belangenbehartiging. ‘Een lobbyregister is leuk voor data voor onderzoek, maar die ongelijkheden neem je niet weg door lobby’s transparanter te maken. Het is niet een wondermiddel om het vertrouwen terug te krijgen. Je zou wel agenda’s van bestuurders openbaar kunnen maken.’

Afspraken

Daarbij lijkt het hem nuttig om een verschil te maken tussen het college en de raadsleden, want de volksvertegenwoordigers worden politiek afgerekend. ‘Als je naar verkeerde groepen luistert, dan word je electoraal afgestraft. Daar geldt een andere norm voor raadsleden dan voor wethouders. Voor die groepen kun je wel afspraken maken. Als er een rondetafelgesprek is maak je duidelijk wie er aanwezig zijn en wat er op agenda stond. De raad kan dan nog vragen stellen. En ook journalisten.’

Lobbyregister

De Utrechtse raad constateerde eind november dat nu ‘alleen bij specifieke vragen van de raad informatie wordt verstrekt over met wie is gesproken'. De opdracht aan het college was om de mogelijkheden van een lobbyregister te onderzoeken. In een motie schrijven een aantal partijen dat de gemeente ‘aan zou kunnen sluiten bij het momenteel uitgevoerde onderzoek over de invoering van een lobbyregister’.

Ongelijke beïnvloeding

Dat onderzoek, in opdracht van het ministerie van BZK, werd uitgevoerd door hoogleraar Caelesta Braun die schreef dat een lobbyregister door een deel van de belangenbehartigers ook strategisch kan worden ingezet in de beïnvloeding. ‘En daarmee kan dergelijke lobbyregulering juist ongelijke beïnvloeding vergroten.' In het Afwegingskader Legitieme Belangenvertegenwoordiging is haar aanbeveling om eerst helder te krijgen wat je met een lobbyregister wilt bereiken en het vervolgens daarop in te richten. Eerder schreef ze al dat ongekende belangen de democratie ondermijnen.

Lastig

Wel is het de verantwoordelijkheid van het gemeentebestuur om alle belangenbehartigers aan tafel te krijgen (ook degenen die minder zichtbaar zijn), een check te doen op onbedoelde gevolgen van je plannen en verantwoording af te leggen. Berkhout is het op hoofdlijnen eens met Braun. Toch lijkt het hem erg lastig te organiseren om alle stakeholders erbij te betrekken, verwijzend naar een recent rapport van de Rekenkamer Utrecht over inwonerparticipatie.

Rondetafelgesprek

Berkhout denkt dat gemeenten vooral meer kunnen doen in de ondersteuning van raadsleden, juist ook voor het organiseren van maatschappelijke input, zoals bijvoorbeeld de hoorzittingen en rondetafelgesprekken in de Tweede Kamer. ‘Daar mogen de leden van de betrokken commissie insprekers voordragen en ontstaat er een direct en openbaar gesprek tussen belangenbehartigers en volksvertegenwoordigers, redelijk gestructureerd en meestal in een betrekkelijk vroeg stadium in het beleidsproces.’

Scheidsrechter

‘Er zitten haken en ogen aan, want de discussie is wie een lobbyist is, zegt Mara van Waveren, medeoprichter van Stichting Lobby Lokaal over de wenselijkheid van een lobbyregister. ‘De een ziet zichzelf niet als lobbyist, maar vertegenwoordigt wel een belang. Wie is dan de scheidsrechter?’ De registratie kent ook een praktisch bezwaar. ‘Welk probleem probeer je ermee op te lossen?’

Lobbyparagraaf

Het is goed dat de lobbywereld transparanter wordt, vindt Van Waveren. ‘Maar ik ben juist een groot voorstander van de lobbyparagraaf: geef per beleidsstuk aan met welke partijen is gesproken in de beleidsvoorbereiding. Je krijgt dan ook zelfinzicht: we hebben een lijstje, maar missen nog een vertegenwoordiger uit een andere hoek. Dat is ook een manier.’ Voor een betere belangenafweging richt Van Waveren zich liever op een gelijker speelveld. ‘Ja, ik focus op zoveel mogelijk mensen hun belang laten behartigen, terwijl dat register op de topgroep is gericht. En daar ligt mijn focus niet.’