Wie vormen de lokale schaduwmacht?

Niet alleen landelijk, maar ook lokaal is er een schaduwmacht die de politiek beïnvloedt. En ook op lokaal niveau zijn er groepen die ten onrechte níet worden gehoord. Hoe zit het met de lokale lobby? Wie zitten er aan tafel? En: wie ontbreekt?

Fysieke domein

Lobbyspecialist, adviseur en trainer Erik van Venetië weet het als bijna geen ander: dat er in ons land belangen zijn die heel goed worden vertegenwoordigd en belangen waarvoor dat helemaal níet geldt. In dat laatste geval spreek je van ongehoorde of ongekende belangen. Sterke lokale lobby’s zijn er traditioneel in het fysieke domein. Lobby’s van projectontwikkelaars, woningcorporaties, wegenbouwers komen gemakkelijk bij gemeenten binnen. Er zijn structuren voor en vaste overleggen. Net als voor de onderwijssector en voor ondernemers: iedere gemeente heeft wel een ondernemersvereniging of mkb-tak. Van Venetië: ‘Op die terreinen zijn gemeenten traditioneel actief en daar hebben zij van oudsher contacten mee gehad.’

Verrassend

Onderzoeker Joost Berkhout van de Universiteit van Amsterdam (UvA) was in 2017 verrast door de resultaten van een survey-onderzoek onder raadsleden en wethouders dat hij met collega Marcel Hanegraaff deed, in samenwerking met Public Matters. Berkhout: ‘Ik dacht: de landelijke Fietsersbond heeft een regionale afdeling, MKB Nederland ook, dus dat zal wel op elkaar lijken qua soorten belangen, maar dat bleek niet zo te zijn. Veel landelijke organisaties doen lokaal niet zoveel en thema’s die landelijk belangrijk zijn, zijn dat lokaal vaak niet. Lokaal gaat alles informeler. Er zijn wel contacten, maar die lopen meer via individuele burgers dan via goed georganiseerde lobbyisten. Dat was verrassend voor mij’, zegt de UvA-onderzoeker.

Scheef

Zorg en welzijn nam in 2017 in alle gemeenten een zeer prominente plek in: in kleine gemeenten en de G4 was het de sector waarin lokale politici en bestuurders het meest actief waren en in middelgrote gemeenten stond het op de tweede plaats. Ruimtelijke ordening en huisvesting stonden op lokaal niveau hoger op de agenda dan landelijk. Belangengroepen lobbyden juist veel op de onderwerpen asiel en immigratie, waar lokale politici  (toen) vrij weinig aandacht voor hadden. Die lokale politici waren actief op ruimtelijke ordening en zorg en welzijn, terwijl belangengroepen daar in die tijd het minst vaak lobbyden.

Sociale sector

Sinds de decentralisaties komt de sociale sector om de hoek kijken, maar daar is de lokale lobby nog weinig ontwikkeld, merkte ook Van Venetië tijdens het adviseren van brancheorganisaties en gemeenten. ‘Ze missen de lokale lobbytraditie en komen daardoor moeilijker binnen bij gemeenten. Er is wel contact, maar of ze brengen zelf niet goed hun verhaal over het voetlicht of ze hebben weinig zicht op de werkelijke belangen van de gemeente of gemeenten zelf staan er onvoldoende voor open.’

Eindgebruikers

En waar zijn de eindgebruikers? Kinderen in de jeugdzorg, ouders in de toeslagenaffaire, ouderen die huishoudelijke hulp ontvangen? ‘Mensen die zelf gebruik maken van de Participatiewet kunnen hun stem niet laten horen over of ze willen werken en waar. De lobby van de eindgebruikers in de sociale domein is al helemáál zwak ontwikkeld, terwijl die stemmen juist steeds belangrijker worden’, aldus Van Venetië.

Toeslagenaffaire

‘Soms zijn er ongehoorde belangen of ongekende belangen, maar het probleem ligt eigenlijk bij de bestuurders: ze willen het niet horen, omdat het ze niet uitkomt.’ Dat er wel iets moet worden gedaan met dat belang, maar dat dat dan niet gebeurt. Hij verwijst naar de toeslagenaffaire en de Groningse gaswinningsproblematiek. ‘Pieter Omtzigt maakte zich al lang druk over gedupeerden van de toeslagen. Maar men wilde het niet horen.’ Dat vindt hij misschien wel het grootste probleem.

Schaamte

Dat de mensen zelf niet goed zijn gehoord, komt door ‘schaamte’, weet Van Venetië. ‘Mensen willen hun problemen niet aan de grote klok hangen. Gemeenten proberen die groepen te benaderen, via welzijns- of jeugdzorgorganisaties, maar komen er vaak niet doorheen.’ Voor ondernemers is het gemakkelijker om te klagen bij de afdeling Economische Zaken over te veel regels als zij hun pand willen uitbreiden. ‘Die komen er gemakkelijker voor uit en schamen zich daar niet voor. Het is de opdracht voor gemeenten om die ongehoorde belangen toch hoorbaar te maken, zodat we weten wat er speelt en welke zorgen eraan komen die we nog niet weten. Je kunt dan op tijd uitvoerbare oplossingen bedenken.’

Toegang

Juist daar is Mara van Waveren al vijf jaar mee bezig met haar Stichting Lobby Lokaal. ‘Er zijn heel veel initiatieven en ideeën in het land, maar vaak weten zij de weg naar gemeenten niet goed te vinden.’ Lobbyisten weten hoe het ambtelijk en politiek werkt, maar dat kan en moet veel breder ingezet worden door verschillende groepen mensen, vindt ze. ‘Een lobbyregister moet de macht van een kleine groep beperken, maar ik wil juist de grote groep die weinig toegang heeft die toegang geven. Verhoudingen moeten rechter.’

Stappenplan

Stichting Lobby Lokaal traint mensen bij in hoe om te gaan met gemeenten. De stichting bracht twee boekjes uit over hoe de gemeente werkt en wat je daarmee kan, met verhalen van burgerlobbyisten. In juni komt er een vervolg: ‘Lobbyen kun je leren’, een stappenplan, gericht op jongeren. Vaak vertellen mensen de stichting dat ze ‘de gemeente’ hebben gesproken over hun plan, maar dat het plan niet is gelukt. ‘‘Wie heb je dan gesproken en past dat in zijn mandaat?’’, vragen we dan. Hoe werkt dat systeem? Waar en hoe moet je projecten oppakken? Om dat te leren doen we simulaties, geven advies en houden spreekuren’, legt Van Waveren uit.

Schiphol

De onderwerpen lopen uiteen van jeugd en zorg tot groen, kunst en cultuur en sociale cohesie. Vaak gaat het over ruimtelijke ordening, de regionale energiestrategieën. Soms zijn mensen tegen Schiphol of Tata Steel en willen ze de gemeente daarbij betrekken, zegt ze. ‘Maar dan blijken er grote economische belangen te spelen. Je ziet dan de lobbykracht van de andere kant.’ Veel vaker vinden mensen het gewoon spannend om een raadslid te benaderen. Van Waveren: ‘Mensen bedenken soms niet dat dit kan. Vaak hebben ze contact met een ambtenaar en daar loopt het vast.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 2 van deze week. (inlog)