Voer het gesprek over wat kan - en wat niet

Bij een ontwikkeling in een wijk of buurt betrekken we de mensen die dat raakt. Ook als gemeente zijn we doorlopend in ontwikkeling. Plannen worden beter als we daar vanuit verschillende invalshoeken naar kijken. We doen het altijd samen. Tegenspraak is daarom essentieel voor openbaar bestuur.

'We moeten zuinig zijn op ambtenaren die tegenspraak durven bieden,’ zei mijn collega Annelies Kroeskamp, gemeentesecretaris van Pijnacker-Nootdorp, onlangs in een special van Publiek Denken. Dat onderschrijf ik van harte. We hebben ze hard nodig. Ambtenaren hebben de plicht en de vrijheid om hun professionele mening te onderbouwen bij adviezen naar bestuurders. Daar ligt de Ambtelijke ruimte (onderzoek NSOB, 2022). En tegelijkertijd is dat werk wel wat het blijft: een advies.

We zien steeds vaker dat het knelt. Bestuurders die politieke beloftes willen waarmaken en daarop sturen bij het maken van beleid. De ambtelijke organisatie worstelt ermee en ik zeg heel eerlijk: wij hebben er intern nog te weinig aandacht voor. We willen en moeten vaker het gesprek voeren met elkaar over professionele tegenspraak. Over kwesties waarbij het botst tussen ambtenaren en bestuurders.

Komt de tegenspraak vanuit de inhoud van beleidsthema's, of is het een kwestie van capaciteit? Je kunt als gemeente niet elke keer gaan hollen als de politiek zich vastbijt in een actueel onderwerp. De items in het toch al volle karretje worden zo steeds hoger opgestapeld en het is een kwestie van tijd voor er iets over de rand valt. Je kunt dat oplossen door meer capaciteit (extern) in te huren, of door projecten te prioriteren en temporiseren.

Bij ons in Schagen krijgen we ontzettend veel gedaan. Hier zie je elke dag die Noord-Hollandse mentaliteit van mouwen opstropen en aan de slag. Maar soms moeten we juist een stapje terug doen. Het gesprek voeren met ambtenaren, raad en bestuur, elk met waardering voor elkaars rol. We komen uit een roerige tijd als organisatie. Dat is precies wat mij zo aantrok in de gemeente. Dat het werk dat je hier doet echt van waarde is en bijdraagt aan betere plannen en een fijne organisatie om in te werken.

Zo werken we sinds kort met een planning voor de lange termijn. Die bespreken we met de gemeenteraad en het college, zodat zij goed geïnformeerde keuzes kunnen maken. Soms schuurt dat, want je wil als bestuurder ook iets bereiken binnen je ambtstermijn. Als jouw stokpaardje dan op stal wordt gezet tot na die termijn, is dat even slikken. Maar uiteindelijk hoort dat wel bij die rol. Afwegen en keuzes maken, ook - of juist - als je daar als bestuurder zelf niet het meeste baat bij hebt. De politiek bepaalt, niet wij. En hoe ingewikkeld dat soms ook lijkt, eigenlijk is dat onderscheid dus heel eenvoudig.

Ingewikkelder wordt het als ambtenaren het persoonlijk niet eens zijn met de keuzes van het bestuur. Je kunt het daar altijd over hebben en een bestuurder adviseren om een ander pad te kiezen, binnen de muren van het gemeentehuis. Maar maak als ambtenaar van je persoonlijke mening geen publieke zaak. Bestuurders mogen tenslotte ook rekenen op een veilige omgeving. Bereikt jouw advies als ambtenaar niet het gewenste resultaat en kun je dat niet accepteren? Het staat je vrij om dat resultaat via een andere weg na te streven, maar dat gebeurt dan buiten de organisatie.