Limburg blijft hevig in gebreke

Wat Limburg in dit dossier presteerde, vond ook Plasterk echter te gortig. In enkele weken werd het wettelijke open overleg er door gejast en eigenlijk had GS de knoop meteen al doorgehakt. Plasterk vroeg de CDAgedeputeerde Ger Koopmans in een uitvoerige brief om opheldering over deze uitzonderlijke procedure en de opvallende snelheid van handelen.

Eerder al tikte de Limburgse rechter GS en PS van Limburg op de vingers en wees hen met grote nadruk op hun verantwoordelijkheid voor een zorgvuldige procedure. En nu zijn er de uitvoerige antwoorden van GS van Limburg op de vragen van de minister. De conclusie kan zijn dat de provinciale bestuurders in vrijwel geen enkel opzicht er in zijn geslaagd om de bezwaren tegen de gehanteerde werkwijze weg te nemen.

De provincie Limburg blijft dan ook hevig in gebreke. De Raad van State is om een spoedadvies gevraagd. Op voorhand kan worden geconcludeerd dat een billijking van de Limburgse werkwijze door minister en wetgever een sterke precedentwerking zal hebben. De rechten van de gemeenten, zoals neergelegd in de Wet Arhi, kunnen dan in nieuwe gevallen met voeten worden getreden. De Wet Arhi kent een speciale en zorgvuldige procedure indien een herindeling wordt opgestart door minister of provincie. Juist omdat het in dergelijke gevallen niet de gemeenten zelf zijn die initiatief nemen, kent de wet een afgewogen procedure.

De provincie moet in een dergelijk geval – zoals de wet dat voorschrijft – alle betrokkenen horen en open overleg voeren waarin alle varianten aan de orde kunnen komen. In deze fase kan het voorkomen dat gemeenten alsnog weer op eigen kracht een vergelijk bereiken, waarbij de provincie zich dan weer geheel of gedeeltelijk kan terug trekken. Deze periode van open overleg duurt maximaal een half jaar en pas dan ontwerpt de provincie als scheidsrechter een herindelingsontwerp, waarbij knopen kunnen worden doorgehakt. In de handelwijze van Limburg is deze zorgvuldige werkwijze niet terug te vinden. Integendeel. Men vond dat het in de regio Parkstad wel lang genoeg had geduurd.

Het college van GS redeneert dat alle overleg in voorgaande jaren ook als een soort open overleg moet worden gezien. Het college van Landgraaf had in een eerder stadium ingestemd met een fusie. Maar dit voornemen strandde in de gemeenteraad en er kwam een nieuw college met een ander en tegengesteld standpunt. De provincie redeneert nu dat deze politieke wankelmoedigheid in Landgraaf een snel en daadkrachtig ingrijpen rechtvaardigt, waarbij de gewijzigde opvatting van raad en college in Landgraaf er niet zoveel toe dan. Vooral daarin ligt het uiterst principiële karakter van deze kwestie. Voor een provincie die een Arhi-procedure opstart moet de actuele opstelling van een gemeente het enige uitgangspunt zijn en daar moet op een zorgvuldige wijze mee worden omgegaan. Die zorgvuldigheid is niet in acht genomen. Nu kan het zijn dat minister en wetgever om doelmatigheidsredenen dit gebrek negeren.

Maar dat betekent dan wel dat de Wet Arhi een gatenkaas is geworden en gemeentelijke herindeling een bestuurlijk machtsspel zonder al te veel beperkingen en rechten voor de betrokken gemeenten. De komende jaren zal een werkwijze met een dergelijk precedent een baaierd van problemen gaan opleveren en om die reden ligt een krachtige interventie van de nieuwe minister van BZK dan ook het meest voor de hand.