Overheid scoort slechtst op verandervermogen

Niet alleen in de maatschappij neemt het vertrouwen in de overheid af, maar ook het vertrouwen van ambtenaren in de eigen organisatie staat onder druk. Dat blijkt uit het Nationaal Onderzoek Verandervermogen 2022 van RenM|Matrix in opdracht van Business Fitscan. De overheid blijkt het slechts te kunnen veranderen. En dat gebrekkige verandervermogen is een groot risico

Zorgwekkend

Waar de sector bouw van alle sectoren de beste van de klas is (+21), scoort de overheid het laagst op verandervermogen (-18). De bouw lijkt veranderingen als verdergaande digitalisering en nieuwe productieprocessen gemakkelijker te kunnen omarmen, terwijl de overheid juist worstelt met grote veranderingen, zoals de energietransitie, gezondheidszorg en het onderwijs. Het verandervermogen van Nederlandse organisaties als geheel is +4 op een schaal van +100 (goed ontwikkeld) tot -100 (slecht ontwikkeld). ‘Dit is een zorgwekkende constatering, juist in een tijd waarin de dynamiek in de samenleving groot is en veranderingen noodzakelijk zijn om als organisatie relevant te blijven’, schrijven de onderzoekers.

Weinig geloof

Uit de resultaten (N = 1900) blijkt dat over alle sectoren slechts 16 procent van de werknemers (inclusief management) een sterk geloof heeft in het verandervermogen van de eigen organisatie, terwijl meer dan een derde (36 procent) weinig of geen vertrouwen heeft. De rest (48 procent) heeft enig vertrouwen, maar is niet helemaal overtuigd. Vertaald naar een rapportcijfer komt dat neer op een 5. De noodzakelijke overtuiging ontbreekt en dit heeft direct invloed op de kans op succes. ‘Kortom het risico om veranderingen niet of niet effectief door te voeren is erg groot’, vatten de onderzoekers samen. ‘Er is dus nog veel te winnen.’

Beweging

Wel is de score van 2022 iets verbeterd ten opzichte van de eerste meting in 2016 (-7). De scores van 2018 (+4), 2020 (0) en 2022 (+4) zijn vergelijkbaar. Er lijkt geen vooruitgang in te zitten, maar volgens de onderzoekers komt er onderhuids beweging in de zaak. De afstand tussen hoe jongere en oudere werknemers over verandervermogen denken wordt namelijk kleiner net als de afstand tussen de relatief positieve leidinggevenden en de niet-leidinggevenden, al komt dat laatste dan weer vanwege negatievere leidinggevenden.

Belemmeringen

Als de onderzoekers kijken naar drijfveren, zien ze ook een positieve ontwikkeling in het ervaren van meer veranderruimte. In 2016 was dat 47 procent en in 2022 is dat 55 procent. Mogelijk heeft dit te maken met meer thuiswerken. Negatief is dan weer dat minder medewerkers weinig of geen belemmeringen ziet: 46 procent in 2022 tegenover 52 procent in 2016. Bij de overheid valt op dat bijna driekwart (71 procent) van de ondervraagden belemmeringen ervaart bij het doorvoeren van veranderingen.

Matig

Het verandervermogen in Nederland ‘matig’ is ontwikkeld, is de algehele conclusie. Voor veel medewerkers is onduidelijk wat de organisatie wil bereiken en welke koers ze daarvoor heeft uitgezet. Dat geldt ook voor een groot deel van het management. De noodzaak om te veranderen wordt door velen nauwelijks gevoeld, terwijl een groot deel van de werknemers niet het gevoel heeft dat ze hun kennis en vaardigheden kunnen gebruiken en dus nog steeds belemmeringen ondervindt.

Risico

Matig ontwikkeld verandervermogen is een risico voor organisaties die voor grote uitdagingen staan en daarop moeten inspelen om relevant te blijven. Organisaties met een sterk ontwikkeld verandervermogen zijn beter in staat noodzakelijke veranderingen door te voeren en eveneens aantrekkelijker voor potentiële medewerkers. Met een 5 scoort Nederland niet goed op verandervermogen, maar toch doet Nederland het wereldwijd best goed. Misschien is er minder behoefte aan verandering, omdat we het zo goed doen, opperen de onderzoekers. Echter, niets is zeker in de wereld en ‘investeren in verandervermogen is dan ook zeker geen overbodige luxe’.

Vertrouwen

Zeker gezien de huidige personeelstekorten en het werk dat daardoor blijft liggen is het schrijnend om te zien dat de overheid zo slecht scoort. En zelfs slechter (-18) dan twee jaar geleden (-9). Naast de beperkte veranderruimte en ervaren belemmeringen valt op dat de betrokkenheid (63 procent) ook niet erg hoog is. Met de enorm grote vraagstukken en de sterke maatschappelijke veranderingen is het gebrek aan verandervermogen bij de overheid een ‘groot risico’, vinden de onderzoekers. ‘De overheid dreigt het vertrouwen, dat al onder druk staat, verder te verliezen.’

Oplossing

Om dat vertrouwen terug te winnen is sterk verandervermogen nodig en dat vraagt weer veel van de leiding in een organisatie. 'Het is uiteindelijk de leider, die de noodzaak aangeeft, de koers bepaalt, de kwaliteit bezit om medewerkers te betrekken, de ruimte (vertrouwen) geeft en onnodige belemmeringen weghaalt.' Goed leiderschap is noodzakelijk, maar daar valt volgens het onderzoek nog veel te winnen. ‘Daarmee is leiderschap een onderdeel van het probleem, maar ook van de oplossing.’